Του Νίκου Γ. Σύκα
Παρά το γεγονός ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, το 90% των νέων καινοτομιών –σε διεθνές επίπεδο– αποτυγχάνουν. Ταυτόχρονα οι ανισότητες διευρύνονται. Υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα στους αριθμούς και στην πραγματική οικονομία, ανάμεσα στα τεχνητά μοντέλα και στην ποιότητα ζωής.
Όπως αναφέρει η Cathy O’ Neil στο βιβλίο της «Weapons of Math Destruction» η πρόκληση για τους επιστήμονες δεδομένων είναι να κατανοήσουν τα οικοσυστήματα και τις μεταβαλλόμενες δυναμικές, να εντοπίσουν τα προβλήματα αλλά και να παρουσιάσουν πιθανές λύσεις. Τα Μεγάλα Δεδομένα και οι αλγόριθμοι πρέπει να συνδυάζονται με το κοινωνικό πλαίσιο, την κουλτούρα, το νόημα και τη σημασία.
Η αυξανόμενη ρευστότητα, η αβεβαιότητα, η πολυπλοκότητα, οι αλληλεξαρτήσεις και οι ασυμμετρίες που χαρακτηρίζουν το ραγδαία μεταβαλλόμενο χρηματοοικονομικό και γεωπολιτικό περιβάλλον –σε συνδυασμό με τον παράγοντα χρόνο– εμπεριέχουν καταστροφικά ρίσκα. Το «Φαινόμενο της Πεταλούδας», οι «Μαύροι Κύκνοι» και τα σοβαρά και συστηματικά σφάλματα στις προβλέψεις μπορούν να οδηγήσουν τέτοια περίπλοκα συστήματα σε κατάρρευση με τεράστιες συνέπειες.
Στο νέο του βιβλίο Skin in the Game – Hidden Asymmetries in Daily Life, ο κορυφαίος παγκοσμίως ειδικός στο Risk Management Nassim Taleb θεωρεί ότι σε πολλές περιπτώσεις τα ρίσκα, οι συνέπειες και οι ζημιές δεν κατανέμονται δίκαια. Χρειάζεται λογοδοσία και ανάληψη ευθυνών.
Η τάση απ’ τη μια να «ιδιωτικοποιούνται» τα κέρδη βραχυπρόθεσμα και απ’ την άλλη να «κοινωνικοποιούνται» οι ζημιές όταν τα εύθραυστα αυτά συστήματα καταρρέουν –όπως έγινε στην πρόσφατη παγκόσμια οικονομική κρίση– και η διεύρυνση των ανισοτήτων αποτελούν δύο από τα μεγαλύτερα εμπόδια στην καινοτομία και τη δίκαιη ανάπτυξη.
Στην Ελλάδα το ποσοστό δαπανών για Έρευνα & Ανάπτυξη ανέρχεται στο 1,01% του ΑΕΠ, με την Κύπρο να εξακολουθεί να έχει μία από τις χαμηλότερες επιδόσεις (0,5%) συγκριτικά με το μέσο όρο στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2,03%). Η συνεργασία του κόσμου της επιστήμης µε τον κόσμο των επιχειρήσεων πρέπει να βελτιωθεί, να αρθούν τα εμπόδια και να δοθούν κίνητρα.
Όταν οι επιδόσεις και οι δυνατότητες μιας χώρας να καινοτομεί υστερούν σημαντικά, η όποια προσπάθεια για μεταρρύθμιση είναι αναποτελεσματική και αντιαναπτυξιακή. Η ένταση της καινοτομίας εξαρτάται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των στρατηγικών του ιδιωτικού τομέα και των πολιτικών του δημόσιου τομέα.
Η Καθηγήτρια στα Οικονομικά της Καινοτομίας και της Δημόσιας Αξίας στο University College London Mariana Mazzucato, στο βιβλίο της Entrepreneurship State σημειώνει ότι «Είναι ο ρυθμός και η κατεύθυνση της καινοτομίας που ενισχύουν την ικανότητα των οικονομιών να αναπτύσσονται». Σύμφωνα με την M. Mazzucato χρειάζονται νέα εργαλεία στρατηγικής για την: α) Δημιουργία ενός οικοσυστήματος καινοτομίας που να προωθεί τη συνεργασία του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα και β) αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών καινοτομίας που εφαρμόζονται.
Ο σχεδιασμός της οικονομίας πρέπει να είναι κατανεμητικός και αναγεννητικός. Χρειάζονται καινοτόμες πολιτικές που να διαχέουν τα οφέλη της ανάπτυξης σε όλους τους πολίτες, να ανοίγουν νέες ευκαιρίες για περισσότερο κόσμο και να δημιουργούν αξία για την κοινωνία. Χρειάζεται ένα δυναμικό μοντέλο καινοτομίας το οποίο να αξιοποιεί τις τεράστιες δυνατότητες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης μέσα από τη σύζευξη της τεχνητής νοημοσύνης με την ανθρώπινη δημιουργικότητα.
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι η επανάσταση της ρομποτικής, της τρισδιάστατης εκτύπωσης, της νανοτεχνολογίας, του Διαδικτύου των Πραγμάτων, των Μεγάλων Δεδομένων, της ανάλυσης των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, της μοναδικότητας των αλγορίθμων, της καινοτομίας με μια λέξη. Χρειάζεται ένας συνδυασμός τεχνογνωσίας αλγορίθμων και γνώσης πεδίου. Οι έξυπνοι αλγόριθμοι ανακαλύπτουν μοτίβα και εντοπίζουν κινδύνους και ευκαιρίες – το πρώτο βήμα προς τη διαίσθηση, την καινοτομική σκέψη και την εφεύρεση.
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο στηρίζεται σε μια πιο ολιστική, διεπιστημονική/διατμηματική προσέγγιση: συνθέτει όλα τα πεδία, αναλύει όλα τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, διακρίνει μοτίβα, διερευνά διαφορετικές οπτικές και αξιολογεί εναλλακτικές επιλογές. Το νέο αυτό αναλυτικό πλαίσιο φέρνει μαζί όλους τους εταίρους της καινοτομίας και συνδυάζει/συνθέτει στοιχεία από όλους τους τύπους της καινοτομίας. Η πρωτοποριακή αυτή μέθοδος αποτελεί ένα οδικό χάρτη για την ανάπτυξη νέων ιδεών και τον μετασχηματισμό τους σε πολύτιμες καινοτομίες σε όλους τους τομείς και σε όλες τις κλίμακες.
Η επιτυχία μιας καινοτομίας εξαρτάται από το πόσο απλή, δυνατή, δημιουργική και σχετική είναι η αρχική ιδέα. Εάν ο αντίκτυπος της ιδέας είναι περιορισμένης εμβέλειας, η καινοτομία θα αποτύχει – όση προσπάθεια και αν καταβληθεί, όσα ποσά και αν επενδυθούν.
Στο νέο αυτό Σύστημα Καινοτομίας η Μεταφορική Αναλογία αποτελεί μια από τις κύριες δημιουργικές τεχνικές. Η Μεταφορά του Αριστοτέλη αποτελεί ένα μοναδικό εργαλείο για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση αφού διαφορετικές μεταφορές δομούν διαφορετικές πλευρές/οπτικές μιας έννοιας ή ενός όγκου δεδομένων, συσχετίζουν και μεταφέρουν το νόημα και τη σημασία σε διαφορετικά πλαίσια και καταστάσεις και διαχέουν τα καινοτομικά αποτελέσματα σε διαφορετικούς τομείς και πεδία.
Στο βιβλίο τους Ο Μεταφορικός Λόγος, οι George Lakoff & Mark Johnson αναφέρουν ότι: «Διαφορετικές μεταφορές μπορούν να δομήσουν διαφορετικές πλευρές μιας μοναδικής έννοιας […] Η μεταφορά θα μπορούσε να δημιουργήσει νέα σημασία, να δημιουργήσει ομοιότητες και μ’ αυτό τον τρόπο να καθορίσει μια νέα πραγματικότητα […] Η καινοτομία και ο νεοτερισμός δεν προκύπτουν ως εκ θαύματος, δεν έρχονται από το πουθενά.
Χτίζονται με τα εργαλεία της καθημερινής μεταφορικής σκέψης […] Κάθε επιστημονική θεωρία δομείται από επιστήμονες – ανθρώπους που απαραίτητα χρησιμοποιούν τα εργαλεία του ανθρώπινου νου. Ένα από τα εργαλεία αυτά είναι η εννοιολογική μεταφορά».
Δύο κορυφαίοι ειδικοί επιβεβαιώνουν τον κεντρικό ρόλο της Μεταφοράς στην ανάπτυξη ριζοσπαστικών καινοτομιών:
α) «Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε ένα τομέα μεταφυτεύεται σε άλλο τομέα» (Mihaly Csikszentmihalyi).
β) «Ένας τεράστιος αριθμός δημιουργικών ανακαλύψεων είναι αποτέλεσμα του αναλογικού τρόπου σκέψης» (Mark Runco).
Ας δούμε, πολύ επιγραμματικά, ένα παράδειγμα για τη χρήση της Μεταφοράς στον τομέα της επικοινωνιακής καινοτομίας. Μόνιμος στόχος η καθιέρωση της Κύπρου ως Διεθνούς Επιχειρηματικού Κέντρου, αξιοποιώντας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα του νησιού στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων. Στο πλαίσιο αυτό θα πρότεινα το σλόγκαν «Cyprus – the Center that gives you the edge». Το κέντρο του κύκλου βεβαίως δεν μπορεί να δώσει την άκρη κυριολεκτικά, όμως μεταφορικά η Κύπρος ως Διεθνές Κέντρο Υπηρεσιών στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων μπορεί να δώσει το πλεονέκτημα (gives you the edge) στις πολυεθνικές εταιρείες που θα επέλεγαν τη χώρα μας ως βάση για τις δραστηριότητές τους. Βεβαίως το δημιουργικό σλόγκαν «Cyprus – the Center that gives you the edge» πρέπει να συνοδεύεται και από καινοτόμες πρωτοβουλίες που αφορούν όλες τις πτυχές του θέματος: διευκόλυνση του επιχειρείν, κουλτούρα καινοτομίας, οικονομική διπλωματία κλπ.
Συμπερασματικά, το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει:
1. Συνδυάζει με δημιουργικό τρόπο στοιχεία και παράγοντες από τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας (καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασίας, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ) αυξάνοντας τις πιθανότητες επιτυχίας.
2. Δημιουργεί βιώσιμες καινοτομίες που παράγουν συνεργιστικά οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αξία. Μια ανθεκτική καινοτομία είναι δομημένη με τρόπο που: α)Να μεγιστοποιούνται τα οφέλη από θετικές ασυμμετρίες και να ελαχιστοποιείται το ρίσκο και οι ζημιές από αρνητικές ασυμμετρίες και β)η πιθανότητα της καταστροφής να είναι μηδενική.
3. Αξιοποιεί τις ψηφιακές τεχνολογίες –ανάλυση δεδομένων, εντοπισμό μοτίβων, αλγόριθμοι πρόβλεψης– για επιτάχυνση της καινοτομίας.
4. Δημιουργεί νέα προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας, νέες επιχειρήσεις, νέες βιομηχανίες, νέες αγορές και νέες ποιοτικές θέσεις εργασίας.
5. Βελτιώνει την αποδοτικότητα.
6. Γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στη στρατηγική και την υλοποίηση.
7. Αναπτύσσει ευρείες μεταρρυθμίσεις που διαχέονται σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
8. Μεγιστοποιεί τον αντίκτυπο των δημοσίων πολιτικών.
9. Συμβάλλει άμεσα και πολλαπλασιαστικά στην ανάπτυξη της οικονομίας.
10. Βοηθά τα στελέχη των Οργανισμών να παράγουν περισσότερες και καλύτερες καινοτομίες σε όλους τους τομείς: Δημόσιες Υπηρεσίες, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Επιχειρήσεις, Ακαδημαϊκά Ιδρύματα, Πολιτικά Κόμματα, Προεκλογικές Εκστρατείες, Έξυπνη Άμυνα, Εθνικό Branding.
11. Αποτελεί ένα βασικό «generic» εργαλείο που μπορεί να αλλάξει την τυπολογία της καινοτομίας και τον τρόπο που καινοτομούμε.
Το θεωρητικό πλαίσιο και οι τρόποι εφαρμογής του νέου Υποδείγματος Καινοτομίας παρουσιάζονται αναλυτικά σε ένα Πρακτικό Οδηγό ο οποίος θα εκδοθεί εντός του 2018.
Νίκος Γ. Σύκας, Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας
