Η Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να καλύπτει, μεταξύ άλλων, και τις ακόλουθες πτυχές: α) Τη δημιουργία μιας κρίσιμης μάζας έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας και β) την αποφυγή υπερβολικής συνδεσιμότητας που μπορεί να προκαλέσει μη γραμμικούς κίνδυνους και να οδηγήσει σε ένα πιο πολύπλοκο, αλληλεξαρτώμενο και εύθραυστο σύστημα. Η δημιουργία ενός δυναμικού, αναπτυξιακού αυτοδιοικητικού μοντέλου απαιτεί πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις και νέα διεπιστημονικά εργαλεία για ενίσχυση της ανθεκτικότητας των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Από γεωγραφική άποψη, τα εστιακά κέντρα της καινοτομίας βρίσκονται σχεδόν πάντα στις πόλεις. Οι πόλεις είναι θερμοκοιτίδες ανάπτυξης επειδή παράγουν θετικές εξωτερικές ή δευτερογενείς επιδράσεις. Επιτρέπουν την ταχύτατη και αποδοτική κυκλοφορία ιδεών και κεφαλαίου. Ο συντονισμός του ταλέντου γίνεται πιο αποτελεσματικά, ενώ οι αγορές εξειδικεύονται περισσότερο. Μια σημαντική πτυχή της άνθησης των μεγάλων πόλεων είναι οι υποδομές, σε συνδυασμό με προγράμματα ανάλυσης δεδομένων που επιτρέπουν στον κόσμο να χρησιμοποιεί τις υποδομές αυτές πιο αποδοτικά. Ο δημότης θέλει να ξέρει ακριβώς πότε θα έρθει το λεωφορείο, να μπορεί να εξυπηρετηθεί online αντί να στέκεται στην ουρά σε μια δημόσια υπηρεσία και να μπορεί να διοχετεύει σε πραγματικό χρόνο σχόλια και παρατηρήσεις για το πώς παρέχονται οι δημοτικές υπηρεσίες και πότε.
Η ύπαιθρος χρειάζεται ένα νέο μοντέλο αποκεντρωμένων πολιτικών ανάπτυξης και απασχόλησης για τη δημιουργία «έξυπνων» αγροτικών περιοχών οι οποίες θα βασίζονται στην αποτελεσματική αξιοποίηση των τοπικών παραγωγικών πόρων, την στοχευμένη ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνικών φορέων και τον εκσυγχρονισμό του τοπικού παραγωγικού ιστού με απότοκο την δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της αειφορίας.
Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής, έχει εξελιχθεί η έννοια των περιφερειών ή περιοχών καινοτομίας «innovation districts» οι οποίες συνδυάζουν / συνθέτουν όλες τις πτυχές του οικοσυστήματος καινοτομίας:
1. Τις εταιρείες, τους θεσμούς, τους οργανισμούς και τα διάφορα κίνητρα και μοχλούς «innovation drivers» που δίνουν ώθηση στην καινοτομία.
2. Τις κατάλληλες υποδομές και διευκολύνσεις που προωθούν την ενοποίηση του χώρου και τη συνδεσιμότητα.
3. Την ενδυνάμωση των σχέσεων και τη στενή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων μερών – δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας. Το οικοσύστημα καινοτομίας αποτελεί μια συνεργιστική σχέση μεταξύ των ανθρώπων, των εταιρειών και του γεωγραφικού χώρου που ενθαρρύνει την ανάπτυξη ιδεών και επιταχύνει την εμπορευματοποίηση των καινοτομιών.
Η Μεταρρύθμιση πρέπει να παρέχει τη δυνατότητα στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης να: α) Επιτύχουν οικονομίες κλίμακας, αποτελεσματικότερη διαχείριση των υποδομών, καλύτερες υπηρεσιακές δομές και νέες κοινωνικές υπηρεσίες και β) κτίσουν τις απαραίτητες συνεργασίες και συνεταιρισμούς για να υλοποιήσουν έργα υπερτοπικής σημασίας και να αξιοποιήσουν τις αναπτυξιακές ευκαιρίες που υπάρχουν. Η κρίσιμη μάζα και οι συνέργειες που επιτυγχάνονται επιτρέπουν την ύπαρξη των απαραίτητων δομών και του ειδικού προσωπικού που θα αναλάβει τα ευρωπαϊκά προγράμματα και θα διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά την καινοτομία.
Χρειάζεται μια αναπτυξιακή Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που να:
1. Μειώνει τον κατακερματισμό στην έρευνα και την καινοτομία, φέρνοντας μαζί όλα τα συστατικά και όλους τους εταίρους της καινοτομίας: πόρους, μέσα, δεξιότητες, ταλέντα, δράσεις, δίκτυα, δημόσιους οργανισμούς, ιδιωτικές επιχειρήσεις, προμηθευτές, επενδυτές, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εθελοντικές οργανώσεις. Η συστημική αυτή προσέγγιση ευνοεί τη δημιουργία νέων εταιρικών σχέσεων και γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας.
2. Παρέχει ιδιαίτερα κατάλληλη κλίμακα για πειραματισμό και πιλοτική εφαρμογή, καθιστώντας δυνατό τον εντοπισμό νέων πρακτικών και ελπιδοφόρων πρωτοβουλιών, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε μεγαλύτερη κλίμακα ή σε άλλα πλαίσια. Η μεγαλύτερη κλίμακα επιτυγχάνεται γύρω από τη γεωγραφία, τις δυνατότητες, τις ικανότητες και το μέγεθος του πληθυσμού των Τοπικών Αρχών.
3. Προωθεί την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των Δήμων και Κοινοτήτων, μέσα από την ενίσχυση των συμμετοχικών διαδικασιών στον προγραμματισμό και την αναπτυξιακή διαδικασία και τη διάχυση των καλών πρακτικών και των καινοτομικών αποτελεσμάτων.
4. Αυξάνει την επιρροή των Τοπικών Αρχών στο ευρύτερο πολιτικό σύστημα.
Στο πλαίσιο της νέας μορφής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης των 17 Δήμων και των 32 συμπλεγμάτων κοινοτήτων, εισηγούμαι τη δημιουργία ‘Περιφερειών Καινοτομίας’ οι οποίες θα λειτουργούν ως ενιαίες «περιοχές συν-ανάπτυξης». Βασικός στόχος η επίτευξη κρίσιμης μάζας, η ανάπτυξη συνεργειών και η ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιφέρειας για την ανάπτυξη τοπικών καινοτομιών με διεθνή αντίκτυπο, την ενθάρρυνση της δημιουργικής και πολιτιστικής οικονομίας κ.ά.
Η κοινωνική καινοτομία και η κοινωνική επιχειρηματικότητα αποτελούν δύο σημαντικά νέα πεδία που μπορούν να επεκταθούν και ενισχυθούν μέσα από τις ‘Περιφέρειες Καινοτομίας’. Πρόκειται για την αξιοποίηση της ευρηματικότητας που έχουν φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώσεις και κοινωνικοί επιχειρηματίες για να βρίσκουν νέους τρόπους κάλυψης εκείνων των κοινωνικών αναγκών που δεν ικανοποιούνται από την αγορά ή από τον δημόσιο τομέα.
Η μεγαλύτερη ευκαιρία για τη Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκηση είναι ότι το μέγεθος –η κρίσιμη μάζα– μετράει, μεγαλύτεροι Δήμοι είναι ισχυρότεροι προγραμματικά αλλά και ικανότεροι να εκφράσουν μια σύνθετη πραγματικότητα, διευρύνοντας τα θεματικά όρια των αρμοδιοτήτων τους. Οι μεγάλοι και ισχυροί Δήμοι, οι διαδημοτικές και διακοινοτικές συνεργασίες και τα τοπικά συμπλέγματα ενισχύουν την απασχολησιμότητα και τη δυνατότητα καινοτομίας και επιταχύνουν την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Ο Geoffrey West του Ινστιτούτου της Σάντα Φε, στο βιβλίο του ‘ΚΛΙΜΑΚΑ – Οι καθολικοί νόμοι της μεγέθυνσης, της καινοτομίας, της αειφορίας και του βηματισμού της ζωής, σε οργανισμούς, πόλεις, οικονομίες και εταιρείες’ αναφέρει ότι ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό όλων των πόλεων είναι ότι η κοινωνική δραστηριότητα και η οικονομική παραγωγικότητα διευρύνονται συστηματικά καθώς αυξάνεται το μέγεθος του πληθυσμού. Αυτό το δώρο συστηματικής «προστιθέμενης αξίας» λόγω αύξησης του μεγέθους ονομάζεται αύξουσα απόδοση κλίμακας ή υπεργραμμική κλιμάκωση. Η κλιμάκωση συνεπάγεται ότι, αν μια πόλη έχει διπλάσιο μέγεθος από μια άλλη στην ίδια χώρα, τότε ο πλούτος, ο αριθμός ευρεσιτεχνιών και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα αυξάνονται όλα στο ίδιο κατά προσέγγιση βαθμό –κατά περίπου 15% πέραν του απλού διπλασιασμού– με παρόμοια εξοικονόμηση σε όλες τις υποδομές της. Όσο μεγαλύτερη είναι η πόλη, τόσο περισσότερο καινοτόμο «κοινωνικό κεφάλαιο» δημιουργείται, οπότε τόσο περισσότερα κατέχει, παράγει και καταναλώνει ο μέσος πολίτης, είτε πρόκειται για αγαθά, για πόρους ή για ιδέες. Στον ίδιο βαθμό του 15%, όσο μεγαλύτερη είναι η πόλη τόσο περισσότερο το άτομο κερδίζει, δημιουργεί, καινοτομεί και αλληλεπιδρά. Και όλα αυτά, με κόστος που απαιτεί λιγότερες υποδομές και ενέργεια κατά κεφαλήν. Εδώ έγκειται η μεγαλοφυΐα της πόλης.
Το νέο δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει: α) Θέτει τους κανόνες για μετάβαση από το εύθραυστο στο ανθεκτικό και β) αποτελεί το πρώτο εργαλείο σε παγκόσμιο επίπεδο που ενσωματώνει την ιδιότητα Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας. Η ιδιότητα Antifragility –μια έννοια που ανάπτυξε ο Nassim Taleb– δίνει τη δυνατότητα στους οργανισμούς να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες και να αποφύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας –παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό 180 σελίδων– μπορεί να:
1. Εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα μεγέθη και κλίμακες: δημόσιες υπηρεσίες, αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεις (startups και μεγάλες εταιρείες), τράπεζες, ακαδημαϊκά ιδρύματα, κυκλική οικονομία, οικονομική διπλωματία κ.ά.
2. Βοηθήσει τους οργανισμούς πρώτον να καινοτομήσουν κάτω από συνθήκες εξαιρετικής αβεβαιότητας και δεύτερον να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά τις πολύμορφες διαστάσεις και τις ασύμμετρες μη γραμμικές απειλές που ελλοχεύουν σε κάθε κρίση.
3. Αποτελέσει ένα νέο εργαλείο γρήγορης ανάκαμψης, δημιουργώντας μετασχηματιστικές, ανατρεπτικές καινοτομίες οι οποίες αποφέρουν εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και αποτελέσματα σε όλους τους τομείς.
4. Μεγιστοποιήσει τον επιστημονικό, οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο της καινοτομίας.
5. Ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την απασχόληση.
6. Ενδυναμώσει τη δημιουργικότητα και την ικανότητα καινοτομίας των στελεχών της δημόσιας διοίκησης και των επιχειρήσεων.
Συνοψίζοντας: Η επιστημονική τεκμηρίωση της συνολικής ανθεκτικότητας του νέου αυτοδιοικητικού μοντέλου είναι εκ των ων ουκ άνευ. Η συζήτηση που μόλις πριν λίγες μέρες άρχισε στη Βουλή για τη δημιουργία μιας νέας δομής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να επικεντρωθεί, μεταξύ άλλων, και στον εντοπισμό και την αφαίρεση των ευθραυστοτήτων και στη πρόσθεση στοιχείων που ενισχύουν την ανθεκτικότητα των πόλεων και των αγροτικών περιοχών. Χρειάζεται πλήρης επανασχεδιασμός αφού υπάρχουν νέα δεδομένα. Στη μετά Covid-19 εποχή των ασύμμετρων κινδύνων και των καταστροφικών ρίσκων, ένα στατικό, γραμμικό αυτοδιοικητικό μοντέλο θα καταρρεύσει. Αντίθετα, ένα δυναμικό, μη γραμμικό μοντέλο μπορεί να αποτελέσει μοχλό γρήγορης ανάκαμψης και εφαλτήριο βιώσιμης και δίκαιης ανάπτυξης.
Νίκος Γ. Σύκας
Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
