Γράφει ο Νίκος Γ. Σύκας
Ο ανθρωπολόγος Richard Klein υποστηρίζει την ιδέα ότι η Ύστερη Εποχή του Λίθου στην Αφρική και η Ανώτερη Παλαιολιθική Επανάσταση στη Δυτική Ευρασία, όταν η ανθρώπινη συμπεριφορά όπως τη γνωρίζουμε σήμερα άνθισε ξαφνικά πριν περίπου 50.000 χρόνια, ήταν αποτέλεσμα της αύξησης στη συχνότητα μιας μόνο μετάλλαξης ενός γονιδίου που επηρεάζει τη βιολογία του εγκεφάλου, η οποία επέτρεψε την κατασκευή καινοτόμων εργαλείων και την ανάπτυξη πολύπλοκης συμπεριφοράς. Η αύξηση στη συχνότητα της μετάλλαξης αυτής, προετοίμασε τους ανθρώπους για ένα υποβοηθητικό χαρακτηριστικό, όπως είναι η ικανότητα να χρησιμοποιούν εννοιολογική γλώσσα, το σήμα κατατεθέν του σύγχρονου ανθρώπου.
Oι εξελίξεις στη γενετική έχουν βοηθήσει στο να κατανοήσουμε την εντυπωσιακή πρόοδο στην συμπεριφορά και τις ικανότητες που σημειώθηκε κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική και την Ύστερη Λίθινη Εποχή. Οι γενετικές αυτές αλλαγές και η ανάπτυξη της εννοιολογικής γλώσσας, σε συνδυασμό με την ανάγκη για αλλαγή και προσαρμογή στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες, προκαλούν περαιτέρω αλλαγές στον τρόπο ζωής και την καινοτομία, σε ένα κύκλο που αυτοενισχύεται.
Τα μαζικά μεταναστευτικά ρεύματα που σημειώθηκαν μεταξύ των ηπείρων τα τελευταία 50.000 χρόνια, οι προσμίξεις των διαφόρων φυλών, η ποικιλομορφία, η ανάπτυξη καινοτόμων εργαλείων και γεωργικών μεθόδων και οι νέες μετασχηματιστικές τεχνολογίες επιτάχυναν την πρόοδο και την ανάπτυξη. Στην μεγάλη αυτή πορεία, ο ρόλος της εννοιολογικής γλώσσας ήταν κεντρικής σημασίας. Τα σταυροδρόμια όλων αυτών των τεράστιων αρχαίων μετακινήσεων των ανθρώπων μπορούμε να τα παρομοιάσουμε με τις σύγχρονες περιφέρειες/κόμβους καινοτομίας.
Ζωγραφιές και σκαλίσματα στην επιφάνεια βράχων αρχίζουν να εμφανίζονται κατά την Ύστερη Παλαιολιθική περίοδο, περίπου πριν από τριάντα δύο χιλιάδες χρόνια (π.χ. σε σπήλαια της βόρειας Ισπανίας και της νότιας και κεντρικής Γαλλίας). Η εφεύρεση της αγγειοπλαστικής πριν δεκαεννέα χιλιάδες χρόνια και η ανάπτυξη της γεωργίας πριν εννέα χιλιάδες χρόνια στην Ανατολική Ασία, τα πρώτα λίθινα εργαλεία της Ανώτερης Παλαιολιθικής Εποχής στην Εγγύ Ανατολή, η καλλιέργεια ρυζιού στην Κίνα πριν εννέα χιλιάδες χρόνια. Η Εποχή του Χαλκού με την εφεύρεση του τροχού στη Μεσοποταμία και των τροχοφόρων μέσων μεταφοράς και την εξημέρωση των αλόγων.
Οι αρχαίες μεταναστεύσεις βοήθησαν στην εξάπλωση των γλωσσών, της κουλτούρας, των δημητριακών και των τεχνολογικών καινοτομιών. Ξύλινα μαχαίρια με λεπίδες από λαξευμένη πέτρα χρησιμοποιούνται στην Παλαιστίνη το 10.000 π.Χ. Η Ιεριχώ υιοθετεί την υφαντουργία, την οχύρωση, την καλλιέργεια δημητριακών το 7.500 π.Χ. Η γεωργία εξαπλώνεται στη Μακεδονία το 6.000 π.Χ. Οι Σουμέριοι αρχίζουν να χρησιμοποιούν τη γραφή, τα ιστιοφόρα πλοία, τα οχήματα με τροχούς και άροτρα που σέρνουν ζώα το 3.300 π.Χ. Η Αίγυπτος αναπτύσσει την τεχνολογία και τη βιομηχανία του γυαλιού το 1.500 π.Χ.
Ο Σωκράτης βάζει τα θεμέλια της δυτικής φιλοσοφίας και με το μαθητή του Πλάτωνα εισάγει τον διάλογο ως μηχανισμό για τη διερεύνηση ερωτημάτων στη φιλοσοφία, την πολιτική και τη διοίκηση το 450 π.Χ. Ο Πλάτωνας ιδρύει την Ακαδημία των Αθηνών, το πρώτο ίδρυμα ανώτερης εκπαίδευσης στη Δύση το 385 π.Χ. Ο Αριστοτέλης δημιουργεί ένα ενιαίο σύστημα φιλοσοφίας, που καλύπτει την ηθική, την αισθητική, τη λογική, την επιστήμη, την πολιτική και τη μεταφυσική το 350 π.Χ. Δημιουργείται το χαρτί στην αρχαία Κίνα το 105 π.Χ.
Τον Πρώιμο Μεσαίωνα ο Έλληνας μαθηματικός Ανθέμιος χρησιμοποιεί τα παραβολικά κάτοπτρα. Τον Μέσο Μεσαίωνα ο βασιλιάς Ιωάννης της Αγγλίας εκδίδει την Μάγκνα Κάρτα στην οποία περιγράφονται τα δικαιώματα των πολιτών έναντι του Βασιλιά. Τον Ύστερο Μεσαίωνα το εμπόριο εξαπλώνεται μέσω των χανσεατικών διαδρομών και του Δρόμου του Μεταξιού. Ο Γουτεμβέργιος φτιάχνει την πρώτη τυπογραφική μηχανή το 1.444 περίπου. Ο Κολόμβος ανοίγει τις θαλάσσιες οδούς προς το δυτικό ημισφαίριο το 1.492.
Η νεωτερικότητα (1.500-2.000) ξεκινάει με τον Πίκο να μιλάει για την ανθρώπινη δημιουργικότητα, τον Έρασμο για τις διευρυνόμενες δυνατότητες, και τον Λούθηρο για την ελευθερία των χριστιανών να διαβάζουν και να ερμηνεύουν τη Βίβλο μόνοι τους. Ο Σαίξπηρ δημοσιεύει το πρώτο κείμενο του Άμλετ το 1.603. Ο Σάμουελ Μπράουν φτιάχνει την πατέντα για την πρώτη μηχανή εσωτερικής καύσης που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία το 1.823. Ο Σάμουελ Μορς αναπτύσσει το ηλεκτρικό τηλεγραφικό σύστημα και τον κώδικα Μορς το 1.836. Το έργο του Κάρολου Δαρβίνου Περί της Προέλευσης των Ειδών (1.859) περιγράφει τη φυσική επιλογή μεταξύ διαφορετικών τύπων ειδών που εμφανίζονται τυχαία.
Ο Τζόζεφ Σούμπετερ δημοσιεύει στη Λειψία το βιβλίο-ορόσημο The Theory of Economic Development το 1.934. Η γραμμή παραγωγής του Χένρι Φόρντ φτιάχνει το αυτοκίνητο Model T σε μια ώρα και 33 λεπτά. Ο πρώην ιδιοκτήτης εταιρείας φορτηγών Malcom McLean σχεδιάζει το σύγχρονο διατροπικό εμπορευματοκιβώτιο με τον μηχανικό Keith Tantlinger, και προσφέρει τα σχέδια της ευρεσιτεχνίας του στη βιομηχανία το 1955.
Ακολουθώντας πρωτόκολλα που συμφωνήθηκαν νωρίτερα τη δεκαετία του 1990, η πρώτη εισαγωγή στο χρηματιστήριο της Netscape λανσάρει στην αγορά το Διαδίκτυο για ευρεία χρήση το 1992.
Στην αυγή της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης, η σύζευξη της Επιστήμης με την Τέχνη και των Ψηφιακών Τεχνολογιών με τις Ανθρωπιστικές Σπουδές, μπορεί να πυροδοτήσει την έκρηξη της καινοτομίας και την έναρξη της Τρίτης Αναγέννησης. Το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, οι Αλγόριθμοι και η Τεχνητή Νοημοσύνη επεκτείνουν την ανθρώπινη δημιουργικότητα και ενισχύουν τη δυνατότητα καινοτομίας.
Η πρώτη έκρηξη δημιουργικότητας σημειώθηκε στην Αθήνα με το Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη από τα μέσα του πέμπτου αιώνα μέχρι τα τέλη του τέταρτου αιώνα π.Χ. Ο Nobert Elias στο βιβλίο του Η Θεωρία του Συμβόλου αναφέρει ότι σημειώθηκε μεγάλη πρόοδος στην εννοιολογική σύνθεση, διαφοροποίηση, σύνθεση, ανάλυση και αναλογία με την πραγματικότητα από τους αρχαίους Έλληνες στους προκλασικούς και κλασικούς χρόνους.
Η δεύτερη Εποχή της Διαφώτισης άνθισε στη Βόρεια Ευρώπη με τους Descartes, Hobbes, Spinoza, Locke, Leibnitz, Hume, Rousseau και Voltaire από τη δεκαετία του 1.630 μέχρι τα τέλη του δεκάτου ογδόου αιώνα μ.Χ.
Οι ανακαλύψεις του σιδήρου, του ατμού, της τυπογραφίας, του άνθρακα, του τηλεφώνου, των υπολογιστών και, πιο πρόσφατα, της τεχνολογίας ψηφιακής πληροφορίας, είναι μερικές από τις βασικές καινοτομίες που έχουν πυροδοτήσει τη συνεχιζόμενη μεγέθυνση της παγκόσμιας οικονομίας.
Η διατήρηση της συνεχούς μεγέθυνσης με δεδομένο τον περιορισμό των πόρων απαιτεί: α)Συνεχούς κύκλους καινοτομιών που σηματοδοτούν αλλαγή Υποδείγματος και β)να γίνονται όλο και συντομότερα τα χρονικά διαστήματα μεταξύ διαδοχικών, σημαντικών καινοτομιών. Οι ανακαλύψεις, οι προσαρμογές και οι καινοτομίες που προκαλούν αλλαγές Υποδείγματος πρέπει να πραγματοποιούνται διαρκώς γρηγορότερα. Πρέπει να καινοτομούμε με συνεχώς υψηλότερο ρυθμό.
Μια σημαντική καινοτομία, που πριν χίλια και πλέον χρόνια ίσως απαιτούσε αιώνες για να εξελιχθεί, τώρα ίσως χρειάζεται μόνο τριάντα χρόνια. Σύντομα θα χρειάζεται είκοσι πέντε, μετά είκοσι, κατόπιν δεκαεπτά κ.ο.κ.· και σαν τον Σίσυφο, η μοίρα μας θα είναι να συνεχίζουμε έτσι αν επιμένουμε σε συνεχή μεγέθυνση και επέκταση. Το διάστημα μεταξύ της «Εποχής του Υπολογιστή» και της «Εποχής της Πληροφορίας και της Ψηφιοποίησης» δεν ήταν μεγαλύτερη από τριάντα περίπου χρόνια – σε σύγκριση με τις χιλιάδες χρόνια μεταξύ των Εποχών του Λίθου, του Ορειχάλκου και του Σιδήρου.
Ο Ισραηλινός γκουρού της καινοτομίας Saul Singer σκιαγραφεί το αύριο της νέας οικονομίας: «Οι πρώτες χώρες που θα επανεφεύρουν την υγεία, την εκπαίδευση ή τις πόλεις θα καταστούν οι επόμενες παγκόσμιες ηγέτιδες της καινοτομίας. Έχουμε την τεχνολογία να κάνουμε όλα αυτά τα πράγματα.
Τα μόνα που λείπουν είναι η ηγεσία και η φαντασία». Ο Saul Singer υπογραμμίζει πόσο σημαντικό είναι να καλλιεργούμε στα παιδιά από μικρή ηλικία τις ακόλουθες δεξιότητες: στρατηγική σκέψη, επικοινωνία, περιέργεια, ομαδικότητα, αποφασιστικότητα, ανθεκτικότητα, συναισθηματική νοημοσύνη, θάρρος, ηγετικές ικανότητες, λήψη αποφάσεων. Οι δεξιότητες αυτές ενισχύουν τη δημιουργικότητα και την ικανότητα για καινοτομία.
Ο Νίκος Γ. Σύκας είναι Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας
