Γράφει ο Νίκος Γ. Σύκας
Τα μεγάλα ερωτήματα της παγκόσμιας αειφορίας, ο επιταχυνόμενος ρυθμός της ζωής, η μη γραμμική φύση των πολύπλοκων συστημάτων, τα είδη διασύνδεσης και αλληλεξάρτησης και η πρόκληση της διαρκούς καινοτομίας απαιτούν μια συστηματική διεπιστημονική προσέγγιση. Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο ενοποιητικό εννοιολογικό πλαίσιο.
Όπως αναφέρει ο Geoffrey West του Ινστιτούτου της Σάντα Φε στο βιβλίο του Κλίμακα «Η συλλογή μεγάλων δεδομένων χρειάζονται ένα εννοιολογικό πλαίσιο για την οργάνωση και την κατανόησή τους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα μεγάλα δεδομένα θα ασκήσουν πολύ σημαντική επίδραση σε όλες τις όψεις της ζωής και, επιπλέον, θα προσφέρουν τεράστια βοήθεια στο επιστημονικό εγχείρημα. Η επιτυχία του, αναφορικά με σημαντικές ανακαλύψεις και νέους τρόπους θεώρησης του κόσμου, θα εξαρτηθεί από το βαθμό στον οποίο θα συνδυαστεί με βαθύτερη εννοιολογική σκέψη και με παραδοσιακή ανάπτυξη της θεωρίας […] Σε εξάρτηση από το τι αναζητούμε ή ερευνούμε, η θεωρία που προκύπτει από την παραδοσιακή μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας –είτε ανεπτυγμένη σε υψηλό βαθμό και ποσοτική, όπως στην περίπτωση της θεμελιώδους φυσικής, είτε σχετικά με ανεπτυγμένη και ποιοτική, όπως στην περίπτωση μεγάλου μέρους της κοινωνικής επιστήμης– αποτελεί ουσιώδη οδηγό. Συνιστά εξαιρετική ισχυρή συνθήκη για τον περιορισμό του χώρου αναζήτησης, για την όξυνση των ερωτημάτων και για την κατανόηση των απαντήσεων».
Ο Antonio Damassio –ένας από τους κορυφαίους νευροψυχολόγους παγκοσμίως– στο βιβλίο του The Strange Order of Things, σημειώνει ότι η υποκειμενικότητα (subjectivity) και η ολοκληρωμένη εμπειρία (integrated experience) είναι τα βασικά συστατικά της συνειδητότητας (consciousness). Στην απουσία κάποιου βαθμού ολοκληρωμένης εμπειρίας, είναι αδύνατο να επιτευχθεί ο αναστοχασμός (reflection) και η διάκριση (discernment) που χρειάζονται για τη δημιουργικότητα. Μπορούμε να το κάνουμε αυτό με τα ρομπότ;
Μετά από πολύχρονη έρευνα έχω αναπτύξει ένα νέο Μοντέλο Καινοτομίας το οποίο βοηθά τους Οργανισμούς να παράγουν περισσότερες και καλύτερες καινοτομίες. Το πρότυπο αυτό «διεπιστημονικό» εργαλείο μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλες τις κλίμακες: δημόσια διοίκηση, επιχειρηματικότητα, πολιτιστική κληρονομιά, κοινωνική καινοτομία, έξυπνες πόλεις, επιστημονική έρευνα, οικονομική διπλωματία, έξυπνη άμυνα κ.ά. Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας θα παρουσιαστεί σύντομα σε συνέδρια και ημερίδες, ενώ τόσο το θεωρητικό πλαίσιο όσο και τα πεδία και οι τρόποι εφαρμογής του εξηγούνται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό που θα κυκλοφορήσει τις αρχές του 2019.
Στο προτεινόμενο, νέο Σύστημα Καινοτομίας, η Μεταφορική Αναλογία αποτελεί μια από τις κύριες δημιουργικές τεχνικές, ένα μοναδικό εργαλείο για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Διαφορετικές Μεταφορές μπορούν να δομήσουν διαφορετικές πλευρές ενός όγκου δεδομένων, να οικοδομήσουν συσχετισμούς και να μεταφέρουν το νόημα και τη σημασία σε διαφορετικά πλαίσια και καταστάσεις, να δημιουργήσουν νέες καινοτομίες σε διαφορετικούς τομείς και σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία. Η σημασία που αποδίδει ο Αριστοτέλης στη Μεταφορά συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης κορυφαίων ερευνητών.
Στο βιβλίο τους Ο Μεταφορικός Λόγος, οι George Lakoff & Mark Johnson αναφέρουν ότι: «Διαφορετικές μεταφορές μπορούν να δομήσουν διαφορετικές πλευρές μιας μοναδικής έννοιας […] Η μεταφορά θα μπορούσε να δημιουργήσει νέα σημασία, να δημιουργήσει ομοιότητες και μ’ αυτό τον τρόπο να καθορίσει μια νέα πραγματικότητα […] Η καινοτομία και ο νεοτερισμός δεν προκύπτουν ως εκ θαύματος, δεν έρχονται από το πουθενά. Χτίζονται με τα εργαλεία της καθημερινής μεταφορικής σκέψης […] Κάθε επιστημονική θεωρία δομείται από επιστήμονες – ανθρώπους που απαραίτητα χρησιμοποιούν τα εργαλεία του ανθρώπινου νου. Ένα από τα εργαλεία αυτά είναι η εννοιολογική μεταφορά».
Δύο ακόμη κορυφαίοι ειδικοί στον τομέα της δημιουργικότητας επιβεβαιώνουν τον κεντρικό ρόλο της Μεταφοράς στην ανάπτυξη ριζοσπαστικών καινοτομιών:
α) «Ορισμένες από τις πιο δημιουργικές εξελίξεις προκύπτουν όταν μια ιδέα που δουλεύει καλά σε ένα τομέα μεταφυτεύεται σε άλλο τομέα» (Mihaly Csikszentmihalyi).
β) «Ένας τεράστιος αριθμός δημιουργικών ανακαλύψεων είναι αποτέλεσμα του αναλογικού τρόπου σκέψης» (Mark Runco).
Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να «σκεφτεί» μεταφορικά; Μπορεί να μεταφέρει το νόημα και τη σημασία μιας κατάστασης σε μια διαφορετική κατάσταση, σε ένα άλλο εννοιολογικό πλαίσιο; Μπορεί να διατυπώσει το κατάλληλο ερώτημα, να ανακαλύψει το πρόβλημα, να δημιουργήσει ένα νέο εννοιολογικό πλαίσιο, μια νέα θεωρία, να αλλάξει την οπτική γωνία, να μετακινήσει το κέντρο (decenter); Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να έχει τη «διαίσθηση» κατά πόσο κινείται στη σωστή κατεύθυνση όταν βρεθεί σε αχαρτογράφητα νερά; Μπορεί να δημιουργήσει σε εντελώς άγνωστα ή/και απρόβλεπτα περιβάλλοντα; Μπορεί να μετασχηματίσει μια ακατέργαστη ιδέα ώστε να πολλαπλασιάσει την αξία της; Όπως σημειώνει ο Jonas Salk «Η διαίσθηση θα πει στο σκεπτόμενο μυαλό προς τα πού να κοιτάξει μετά».
Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να προσομοιάσει (simulate) τις ανώτερες λειτουργίες του εγκεφάλου, όμως δεν θα μπορέσει ποτέ να αποκτήσει ανθρώπινη σκέψη – το υπόστρωμα, τα συστατικά στοιχεία είναι διαφορετικά. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να παράγει τεχνητή δημιουργικότητα, όχι όμως ανθρώπινη δημιουργικότητα. Επειδή τα αεροπλάνα πετούν δεν σημαίνει ότι είναι πουλιά. Η βιοτεχνολογία μπορεί στο μέλλον να έχει τη δυνατότητα να παράγει «βιοτεχνολογική» δημιουργικότητα, όχι όμως ανθρώπινη επινοητικότητα – το υπόβαθρο είναι διαφορετικό. Δεν είναι το ίδιο πράγμα.
Τον Αλγόριθμο θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με το Σίσυφο, όχι όμως με τον Αριστοτέλη. Την τεράστια υπολογιστική δύναμη του Αλγόριθμου θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με το «brute force» του Μινώταυρου, όχι όμως με την επινοητικότητα του Δαίδαλου και του Θησέα. Μπορεί κάποτε ο Αλγόριθμος να αποκτήσει «μεταφυσικές» ιδιότητες και να γίνει ο δέκατος τρίτος Θεός του Ολύμπου… μεταφορικά μιλάμε. Μπορεί μετά από χιλιάδες χρόνια ο Αλγόριθμος να θεωρείται ο Ήφαιστος της Μυθολογίας (Περίοδος 21ος αιώνας μέχρι το 2.500 μ.Χ.) και να ακούει στο όνομα «Homo Hephaestus»… μεταφορικά πάντα.
Ο Νίκος Γ. Σύκας Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας
