Πολυεπίπεδος και ιδιαίτερα ουσιαστικός είναι ο ρόλος των κατεχόμενων Κοινοτήτων – και δη των Ενώσεων Κατεχόμενων Κοινοτήτων – στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, του κοινωνικού ιστού και της ιστορικής μνήμης. Οι Ενώσεις αυτές εκφράζουν κοινές ανησυχίες και βιώματα των εκτοπισμένων προσφύγων, οι οποίοι, παρότι πέρασε σχεδόν μισός αιώνας από τον βίαιο ξεριζωμό τους, συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν σωρεία προβλημάτων στην καθημερινότητά τους.
Για όλα αυτά, αλλά και για τα διαχρονικά αιτήματα της Ένωσης Κατεχόμενων Κοινοτήτων Επαρχίας Λευκωσίας, μίλησε στην ΑυτοδιοίκησηCY ο Πρόεδρός της, Λευτέρης Αντωνίου.
Όπως υπογράμμισε: «Για εμάς δεν έχει λήξει τίποτα, τίποτα δεν είναι λυμένο. Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε σε καμία περίπτωση με το απαράδεκτο στάτους κβο της σημερινής κοινωνίας. Δεν βολευόμαστε με την κατάσταση που ζούμε».
Και συμπληρώνει: «Εμείς θέλουμε να επιστρέψουμε αφέντες στον τόπο μας και να βρεθεί δίκαιη και βιώσιμη λύση».
Ο κ. Αντωνίου σημειώνει πως η Ένωση Κατεχόμενων Κοινοτήτων Λευκωσίας έχει θέσεις και προτάσεις για την επίλυση του Κυπριακού. Πρόκειται για έναν φορέα ανθρώπων με κοινό όραμα, κοινές στοχεύσεις και σταθερές αποφάσεις.
Μνήμη που γίνεται πράξη
Ο ρόλος της Ένωσης, όπως εξηγεί, είναι στραμμένος στη διατήρηση της συλλογικής ταυτότητας, των παραδόσεων, των ηθών και των εθίμων, μέσα από τη μεταλαμπάδευσή τους στις νεότερες γενιές. «Οι νέοι, τα παιδιά και τα εγγόνια μας, είναι η μεγαλύτερη επένδυσή μας. Αν δεν μεταφερθεί σε αυτούς ο πόθος και η νοσταλγία για τον γυρισμό, τότε έχουμε χάσει το παιχνίδι», τονίζει με νόημα.
Η προσπάθεια αυτή υλοποιείται με πλήθος δράσεων: διοργάνωση εκδηλώσεων, αντικατοχικών πορειών, εκκλησιασμών, μνημοσύνων, εκδόσεις βιβλίων, συναντήσεις και πρωτοβουλίες που κρατούν ζωντανή τη μνήμη. Οι εκδηλώσεις δεν έχουν μόνο συμβολικό χαρακτήρα, αλλά λειτουργούν και ως οργανωτική βάση για τις Ενώσεις, οι οποίες διατηρούν εποπτικό και συντονιστικό ρόλο.
Η επαρχία Λευκωσίας μετρά 39 κατεχόμενες κοινότητες, από την Τηλλυρία έως τη Μόρφου και τη Μεσαορία. Ο στόχος είναι η αναβίωση της ιστορικής συνείδησης, η αφύπνιση της νέας γενιάς και η γνωριμία της με τις ρίζες: σπίτια, περιουσίες, κοιμητήρια, γη που «τους περιμένει να επιστρέψουν».
Σύμφωνα με τον Πρόεδρο, σημαντικές είναι και οι παρεμβάσεις προς την πολιτεία, ώστε το προσφυγικό ζήτημα να παραμένει στον δημόσιο διάλογο. «Το βόλεμα, η συνήθεια και ο ωχαδερφισμός, δυστυχώς, τείνουν να επικρατήσουν με τα χρόνια», λέει χαρακτηριστικά. Κόντρα σε αυτό το ρεύμα, η Ένωση δρα σε πολλά επίπεδα: παρεμβάσεις σε σχολεία, καταγραφή γενεαλογικών δέντρων, παρελάσεις, εκθέσεις φωτογραφιών με αρχειακό υλικό και δράσεις διαφώτισης στην Κύπρο και στο εξωτερικό.
«Είναι μια παθητική αντίσταση, είναι εδώ που προσπαθούμε να έχουμε αρωγό και συμπαραστάτη μας διαχρονικά και την όποια πολιτεία, η οποία για εμένα και για όλο τον κόσμο ως πρεσβευτές του προσφυγικού κόσμου πρέπει να στέκεται δίπλα μας», αναφέρει ο κ. Αντωνίου.
Η προσφυγική πολιτική που δεν ήρθε ποτέ
Παρά τις προσπάθειες, η πικρή διαπίστωση παραμένει: «Μισός αιώνας μετά, πολλά πράγματα δεν έχουν γίνει». Και η εξήγηση για αυτό, κατά τον ίδιο, είναι σαφής: «Γιατί δεν ακολουθήθηκε ευθύς εξαρχής και ακόμα μέχρι σήμερα μια ενιαία προσφυγική πολιτική, η οποία θα έπρεπε να διαχωρίζεται πλήρως από την κοινωνική πολιτική του κράτους».
Ο εκτοπισμένος πρόσφυγας, επιμένει ο κ. Αντωνίου, πρέπει να υπάρχει ως ουσιαστική οντότητα, όχι απλώς για το θεαθήναι. «Δεν είναι θέμα περιουσίας, είναι θέμα σύνδεσης με την κατεχόμενη γη. Αν δεν διατηρήσουμε την καταγωγή μας και το γενεαλογικό μας δέντρο, τότε από μόνοι μας δεν θα ζητάμε τίποτα. Θα βολευτούμε, θα συνηθίσουμε, θα γίνουμε κανονικοί πολίτες μιας άλλης πόλης ή χωριού. Τότε τι κίνητρο θα υπάρχει;»
Σε επίπεδο πολιτικών, ο κ. Αντωνίου επισημαίνει ότι, ναι μεν έγιναν διαχρονικά βήματα, όπως η αναδόμηση προσφυγικών συνοικισμών μέσω του σχεδίου «ΚτίΖΩ», η τροποποίηση του Νόμου περί Τουρκοκυπριακών Περιουσιών, η ενίσχυση του φορέα Ισότιμης Κατανομής και άλλα, ωστόσο όλα αυτά είναι αποσπασματικά. «Εμείς όμως δεν θέλουμε το τυχαίο ή το μη οργανωμένο. Θέλουμε ενιαία προσφυγική πολιτική με στρατηγική, συντονισμό και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων υπηρεσιών για την ομαλή διαβίωση και εξυπηρέτηση των προσφύγων».
Προτείνει, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία Κέντρου Εξυπηρέτησης Πρόσφυγα ή την ύπαρξη ειδικού λειτουργού στα ΚΕΠ, ώστε οι ανάγκες και οι απορίες του προσφυγικού κόσμου να εξυπηρετούνται άμεσα και αποτελεσματικά.
«Είναι απαράδεκτο», δηλώνει ο Πρόεδρος, «να επιστρέφονται κονδύλια για τους πρόσφυγες στον κρατικό κορβανά, αντί να καταλήγουν στους πραγματικά δικαιούχους, λόγω αυστηρών κριτηρίων ή έλλειψης ενημέρωσης». Αυτή η στρέβλωση, από μόνη της, είναι επαρκής λόγος για τη δημιουργία ενός φορέα συντονισμού και στήριξης. Η είσπραξη του τέλους του 0.4% επι των αγοροπωλησιών ακίνητης περιουσίας στα ελεύθερα μέρη και μετοχών, ύστερα από την εφαρμογή του νόμου πηγαίνουν στο ταμείο του Κεντρικού Φορέα Ισότιμης Κατανομής Βαρών με την προοπτική της αποζημίωσης από την απώλεια χρήσης.
Καίριας σημασίας παραμένει, επίσης, η συνέχιση της προσφυγικής ταυτότητας μέσα από τη νέα γενιά. Οι πρόσφυγες δεν πρέπει να σβήσουν με το πέρασμα του χρόνου, αλλά να παραμείνουν ζωντανές ρίζες που οδηγούν πίσω στα κατεχόμενα εδάφη.
Η εκκρεμότητα των εκ μητρός
Παρά τις πρόσφατες βελτιώσεις στο θεσμικό πλαίσιο, ζήτημα παραμένει η ισότιμη πολιτική συμμετοχή των προσφύγων εκ μητρός, δηλαδή όσων έχουν προσφυγική καταγωγή μόνο από τη μητέρα τους. Αν και πλέον αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες σε αρκετές πτυχές του κρατικού σχεδιασμού, δεν έχουν ενταχθεί στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους που αφορούν τις κατεχόμενες κοινότητες, γεγονός που τους αποκλείει από τη δυνατότητα ψήφου σε βουλευτικές και κοινοτικές εκλογές. Αρκετοί βουλευτές εκφράζουν επιφυλάξεις, φοβούμενοι αλλοίωση της εκλογικής αναλογίας στις επαρχίες, με αποτέλεσμα το θέμα να παραμένει σε εκκρεμότητα. Στην τοπική αυτοδιοίκηση, ωστόσο, έχει επιτευχθεί ένας συμβιβασμός, καθώς επιτράπηκε η συμμετοχή των εκ μητρός προσφύγων μέσω ξεχωριστής εκλογικής κάλπης, διατηρώντας τις ισορροπίες. Σταθμό στη δημοκρατική έκφραση των εκτοπισμένων αποτελεί η θεσμοθέτηση των πρώτων εκλογών για κοινοτάρχες κατεχόμενων κοινοτήτων το 2007, σηματοδοτώντας την αρχή της ενεργού συμμετοχής τους στον δημόσιο βίο, έστω και μακριά από τις πατρογονικές εστίες.
«Έχουμε καταφέρει να συνυπάρχουμε ομαλά και δημιουργικά, χωρίς διακρίσεις, με την Ένωση Κοινοτήτων και την Ένωση Δήμων Κύπρου, είτε σε κατεχόμενες είτε σε ελεύθερες περιοχές», σημειώνει. Το μοναδικό, κατά τον ίδιο, χαρακτηριστικό της Κύπρου είναι πως οι Ενώσεις Κατεχόμενων Κοινοτήτων και Δήμων λειτουργούν με συνέπεια εκτός φυσικής έδρας. Παρότι οι εκτοπισμένοι είναι διασκορπισμένοι σε όλη την επικράτεια, μέσα από εκδηλώσεις, συνεστιάσεις και κοινές πρωτοβουλίες, δημιουργείται μια ενιαία φωνή.
Το στοίχημα της νεολαίας
Οι κατεχόμενες Κοινότητες δεν έχουν τα καθημερινά προβλήματα των ελεύθερων περιοχών. Έχουν όμως μια έγνοια: να κρατήσουν ζωντανή τη φλόγα, την ελπίδα, δήλωσε.
Η ελπίδα αυτή περνά στους νέους. «Ιδρύσαμε άτυπα κοινοτικά συμβούλια νεολαίας για τις κατεχόμενες κοινότητες, ώστε να δώσουμε βήμα και ρόλο στη νέα γενιά», εξηγεί ο κ. Αντωνίου. «Δεν γίνεται ο νέος να βλέπει εσαεί τον παλιό. Πρέπει να αναλάβει δράση και ευθύνη, να νιώσει τα κατεχόμενα εδάφη ως δικά του, να συνεχίσει το έργο της μνήμης και της σύνδεσης με τις ρίζες μας, για αυτό και θα πρέπει να του δοθεί βήμα, ρόλος και ανάληψη ευθύνης».
Κλείνοντας, ο Πρόεδρος δεν κρύβει τη θλίψη και τον προβληματισμό του. «Είμαστε στεναχωρημένοι και απογοητευμένοι με την πορεία του Κυπριακού προβλήματος προσπαθώντας να κρατάμε τη φλόγα αναμμένη, δεν σημαίνει ότι είμαστε αφελείς. Καταλαβαίνουμε τις δυσκολίες, αλλά δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτό που γίνεται. Πρέπει από τη θέση που έχουμε στην τοπική αυτοδιοίκηση να κρατάμε ψηλά το αγωνιστικό φρόνιμα και αναμμένη τη φλόγα του πόθου για επιστροφή αυτό άλλωστε είναι το χρέος και το καθήκον».
Η Ένωση Κατεχόμενων Κοινοτήτων Επαρχίας Λευκωσίας ζητά τη συνέχιση των συνομιλιών στη βάση των υφιστάμενων διαπραγματεύσεων και της διεθνούς διπλωματίας. «Δεν είναι θέμα τι θέλει ο καθένας, είναι θέμα τι μπορεί να γίνει μετά από όσα συνέβησαν», καταλήγει.
«Εμείς δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ τα δικαιώματά μας. Θα αγωνιζόμαστε εντός και εκτός Κύπρου, ο καθένας από το μετερίζι του», σημείωσε ο κ. Αντωνίου, προσθέτοντας ότι ο στόχος παραμένει κοινός:
«Έχουμε χρέος και καθήκον να είμαστε ενωμένοι και συντονισμένοι με στόχο την επιστροφή στην πατρώα γη».
Η ουσία, κατά τον ίδιο, συνοψίζεται σε μία επιθυμία: το πραγματικό και ουσιαστικό “θέλω” κάθε πρόσφυγα είναι να γυρίσει αφέντης στον τόπο του, υπό τις νέες καταστάσεις που έχουν διαμορφωθεί. Και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό, είναι η ανατροπή του σημερινού στάτους κβο, η απελευθέρωση της χώρας και η επανένωση όλων των νόμιμων κατοίκων του νησιού.
