Η μετάβαση σε μια πιο κυκλική οικονομία όπου η αξία των προϊόντων, των υλικών και των πόρων θα διατηρείται στην οικονομία δεν συνιστά πλέον μια πρόκληση για μελέτη, αλλά μια σημαντική αναγκαιότητα.
Σε μια εποχή που οι πρώτες ύλες καθίστανται σταδιακά σπανιότερες αλλά και η υπερ-χρήση που τους γίνεται από αναπτυγμένες χώρες δημιουργεί συνεχή προβλήματα σε αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες χώρες, επιβάλλεται άμεσα η μεταβολή στο σχεδιασμό, στην παραγωγή και στην κατανάλωση.
Σε πρόσφατο συνέδριο που οργάνωσε στην πόλη Τέρνη της Ιταλίας η Επιτροπή των Περιφερειών της Ε.Ε., ο ανώτερος σύμβουλος του «κέντρου στρατηγικής πολιτικής» της Κομισιόν Karl Falkenberg τόνισε την ανάγκη να υπάρξει αποφασιστικότητα από μέρους της Ευρώπης που οφείλει να καταστεί ο απόλυτος πρωταγωνιστής του καινοτόμου περάσματος από τη γραμμική οικονομία που χαρακτήριζε άλλες εποχές, στην κυκλική οικονομία και στον αειφόρο σχεδιασμό.
Ο όρος κυκλική οικονομία δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ή και να εξαντλείται μόνο στην ανακύκλωση ή στην επαναχρησιμοποίηση. Σίγουρα αυτά είναι μέρος της νέας αντίληψης που οφείλουμε να προωθούμε συνεχώς. Η κυκλική οικονομία είναι πολύ πιο ευρεία έννοια και περιλαμβάνει ένα ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασμό σε όλα τα επίπεδα με βραχυπρόθεσμους, μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους ορίζοντες εφαρμογών και με απώτερο αυτόν του 2050.
Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό εντάσσονται ο οικολογικός σχεδιασμός των προϊόντων και των υπηρεσιών, η αποφυγή της δημιουργίας αποβλήτων, η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση των υλικών και των κατασκευαστικών στοιχείων, καθώς και ο περιορισμός των επιβλαβών συστατικών και η επανεπεξεργασία άλλων ενοχλητικών ουσιών. Εξίσου σημαντική και αλληλένδετη είναι η ανάγκη για ριζική αλλαγή της επικρατούσας αντίληψης της κοινής γνώμης για το συγκεκριμένο θέμα, όπως και η συμπεριφορά των καταναλωτών. Για τα δύο τελευταία θα επανέλθω.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός πως σε ακαδημαϊκό επίπεδο το θέμα του «κυκλικού σχεδιασμού» αποτελεί πλέον θέμα μεταπτυχιακών σπουδών αφού η ευρύτητα του αντικειμένου δημιουργεί μεγάλες προοπτικές σε διάφορους τομείς.
Ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί επίσης το πόσο αυτό το μεγάλο κεφάλαιο που λέγεται κυκλική οικονομία είναι συνυφασμένο με μια εξίσου σημαντική για το μέλλον των επιστημών και της παγκόσμιας οικονομίας έννοια, αυτή της καινοτομίας.
Ξεκινώντας λοιπόν από την αρχή πως «ότι αποτελεί απορρίμματα για κάποιους για άλλους είναι πρώτη ύλη για παραγωγή» αλλά και την εξίσου βασική παράμετρο ότι τα προϊόντα που θα παράγονται στο μέλλον θα πρέπει να είναι φιλικά προς το περιβάλλον (δηλ. εύκολα στην επαναχρησιμοποίηση όταν θα φτάνουν στο τέλος του κύκλου ζωής τους), καλούμαστε να διαμορφώσουμε ένα νέο υποστηρικτικό περιβάλλον που θα δώσει ώθηση σε νέες πρωτοβουλίες, νέες τεχνολογίες και καινοτόμες παραγωγές.
Επείγει λοιπόν η εφαρμογή μιας σειράς από νομοθεσίες και ευρωπαϊκές οδηγίες που αφορούν στην αειφόρο διαχείριση διαφόρων ρευμάτων αποβλήτων στις διάφορες φάσεις μέχρι και το τέλος του κύκλου ζωής τους.
Εκτιμείται συγκεκριμένα πως εάν εφαρμόζονταν σήμερα όλες οι ευρωπαϊκές νομοθεσίες και οι αντίστοιχες οδηγίες που αφορούν στην ανακύκλωση και στην επαναχρησιμοποίηση, πιθανόν να μιλούσαμε για 400 χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Αν λοιπόν κάποιος λάβει υπόψη του ότι μόνο 4 – 5 χώρες προσπαθούν συστηματικά στην προώθηση της μηδενικής απόρριψης αποβλήτων και ότι στη Γηραιά Ήπειρο αυτή τη στιγμή γύρω στα 2.5 δισεκατομμύρια τόνοι απόβλητα, οδηγούνται ανεκμετάλλευτα στις χωματερές, μπορεί ν’ αντιληφθεί πόσο επείγει η ανάληψη άμεσα πρωτοβουλιών. Γιατί τα πρόστιμα από τα ευρωπαϊκά δικαστήρια που είναι δυστυχώς πραγματικότητα, θα μπορούσαν να διατεθούν από τις χώρες που δεν συμμορφώνονται, ως μέσα ενίσχυσης –
(α) για «αποπυροδότηση» της προβληματικής κατάστασης που χαρακτηρίζει περιβαλλοντικά τις υπόλοιπες 23 χώρες της Ένωσης αλλά και
(β) για εκπόνηση χρηματοδοτικών προγραμμάτων και ενισχύσεων στην προώθηση νέων τεχνολογιών ανακύκλωσης, παραγωγής και εκμετάλλευσης περιβαλλοντικά φιλικών προϊόντων.
Τούτων, λοιπόν, λεχθέντων, δεν θα πρέπει να αφεθεί και άλλος χρόνος να παρέλθει χωρίς να γίνουν τα πρώτα μικρά βήματα. Με στόχους ρεαλιστικούς αλλά με συχνότητα, σχεδιασμό και συνέπεια γιατί το 2030 που είχε αποτελέσει χρονικό στόχο για βελτίωση των επιπέδων ανακύκλωσης σ’ όλη την Ε.Ε. δεν είναι μακριά. Εξάλλου όταν μιλάς για προγραμματισμένο σχεδιασμό ενός τέτοιου εγχειρήματος τα 15 χρόνια δεν είναι τίποτα.
Επανέρχομαι όμως στα θέματα της διαφώτισης και της ευαισθητοποίησης του κοινού γιατί πιστεύω ακράδαντα πως αυτό το σημείο θα πρέπει να μας απασχολήσει ιδιαίτερα. Τί λέει η μέχρι σήμερα πραγματικότητα στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Σε επίπεδο τοπικών και περιφερειακών αρχών έχουν ήδη δρομολογηθεί διάφορες πρωτοβουλίες για την προώθηση της αποδοτικής χρήσης των πόρων και της κυκλικής οικονομίας. Οι πρωτοβουλίες αυτές αποτελούν καλά παραδείγματα για προσανατολισμό.
Εξαιρετικά σημαντική όμως σ’ αυτή τη φάση κρίνεται και η συνεισφορά της παιδείας μέσα από την εκπαίδευση. Δεν παραβλέπω το γεγονός ότι τα θέματα της παιδείας και της εκπαίδευσης είναι πάρα πολύ λεπτά και με πολλές ιδιαιτερότητες και καμία χώρα από τα κράτη μέλη δεν θέλει να εκχωρήσει δικαιώματα σ’ αυτό τον τομέα. Όμως θεωρώ πως θα πρέπει επιτέλους η στόχευση μιας μακρόπνοης περιβαλλοντικής καινοτόμου δράσης όπως αυτή της «κυκλικής οικονομίας» να γίνει αντικείμενο καλλιέργειας γνώσης και ευαισθητοποίησης κάθε ηλικίας. Σίγουρα τα εκπαιδευτικά ιδρύματα και προγράμματα, έχουν σημαντικό ρόλο και θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσουν το όλο θέμα ως μια σημαντική αλλαγή που θα μας συνοδεύει από εδώ και εμπρός.
Κυριάκος Χατζηττοφής
Δήμαρχος Αγίου Αθανασίου
Μέλος της Επιτροπής των Περιφερειών
της Ευρωπαϊκής Ένωσης
