Γράφει ο Νίκος Γ. Σύκας
Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής, έχει εξελιχθεί η έννοια των περιφερειών ή περιοχών καινοτομίας «innovation districts» οι οποίες συνδυάζουν/συνθέτουν όλες τις πτυχές του οικοσυστήματος καινοτομίας: 1.Τις εταιρείες, τους θεσμούς, τους οργανισμούς και τα διάφορα κίνητρα και μοχλούς «innovation drivers» που δίνουν ώθηση στην καινοτομία. 2.Τις κατάλληλες υποδομές και διευκολύνσεις που προωθούν την ενοποίηση του χώρου και τη συνδεσιμότητα. 3.Την ενδυνάμωση των σχέσεων και τη στενή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων μερών – δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας. Το οικοσύστημα καινοτομίας αποτελεί μια συνεργιστική σχέση μεταξύ των ανθρώπων, των εταιρειών και του γεωγραφικού χώρου που ενθαρρύνει την ανάπτυξη ιδεών και επιταχύνει την εμπορευματοποίηση των καινοτομιών.
H ουσιαστική ενίσχυση και αναβάθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι όσο ποτέ άλλοτε επιτακτική. Στην εποχή της ρευστότητας, της αβεβαιότητας, των αλληλεπιδράσεων και των δυναμικών αλλαγών, σε μεγάλα και πολύπλοκα συστήματα, οι κρυμμένες ασυμμετρίες που δεν είναι και τόσο εμφανείς και η μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς προκαλούν ανισσοροπίες και συστημική καταστροφή. Ο συγκεντρωτισμός, η γραφειοκρατία και η περιπλοκότητα οδηγούν τα συστήματα σε κατάρρευση. Αντίθετα, η αποκέντρωση, η απλοποίηση, η εγγύτητα, η αμεσότητα, ο διαμοιρασμός του ρίσκου, η ανάληψη ευθύνης και η λογοδοσία αποτρέπουν τη μεταφορά του ρίσκου και της ζημιάς και μειώνουν τις μεγάλες δομικές ασυμμετρίες και τους κινδύνους.
Οι Τοπικές Αρχές είναι πιο κοντά στις πραγματικότητες επί του εδάφους και στη δυναμική της αλλαγής. Αυτό τις καθιστά πιο ευέλικτες: αξιοποιούν άμεσα νέες ευκαιρίες, αντιμετωπίζουν πιο αποτελεσματικά τις προκλήσεις και προσαρμόζονται πιο γρήγορα. Οι τοπικές κοινωνίες και οικονομίες βελτιώνουν τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ενθαρρύνουν τη συνεργασία και το διαμοιρασμό του ρίσκου και προσφέρουν κίνητρα για τη συνδημιουργία δημόσιας αξίας, τη διάχυση των οφελών της ανάπτυξης σε όλους τους πολίτες και την μείωση των ανισοτήτων.
Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν σήμερα οι πόλεις είναι αυξημένες, πολυσύνθετες και πολυδιάστατες: Η διαχείριση της αστικής κινητικότητας, τα έργα υποδομής, η παροχή υπηρεσιών ύδρευσης, η ενεργειακή διαχείριση, η ασφάλεια, η βελτίωση της υγείας και ευημερίας των πολιτών, η αξιοποίηση των τοπικών φυσικών πόρων, η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και η επίτευξη καλύτερης διακυβέρνησης. Χρειάζονται μεγαλύτεροι και πιο ισχυροί Δήμοι που να μπορούν να προσφέρουν περισσότερα με λιγότερο κόστος.
Μέσα από τη συγχώνευση όμορων Δήμων ή/και Κοινοτήτων και τη δημιουργία συμπλεγμάτων με αυξημένη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια και επιστημονική και τεχνική επάρκεια, οι Τοπικές Αρχές θα έχουν τη δυνατότητα να: α)Επιτύχουν οικονομίες κλίμακας, αποτελεσματικότερη διαχείριση των υποδομών, καλύτερες υπηρεσιακές δομές και νέες κοινωνικές υπηρεσίες και β)κτίσουν τις απαραίτητες συνεργασίες και συνεταιρισμούς για να υλοποιήσουν έργα υπερτοπικής σημασίας και να αξιοποιήσουν τις αναπτυξιακές ευκαιρίες που υπάρχουν. Η κρίσιμη μάζα και οι συνέργειες που επιτυγχάνονται επιτρέπουν επίσης την ύπαρξη των απαραίτητων δομών και του ειδικού προσωπικού που θα αναλάβει τα ευρωπαϊκά προγράμματα και θα διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά την καινοτομία.
Οι πόλεις αποτελούν θύλακες καινοτομίας και ο τόπος όπου προάγεται η ανάπτυξη και οι θέσεις εργασίας. Για να δημιουργηθεί ένα φιλικό περιβάλλον για την τοπική επιχειρηματικότητα, πρέπει να αρθούν τα εμπόδια για την ανάπτυξη καινοτόμων πρωτοβουλιών και να δοθούν ισχυρά κίνητρα τόσο από την κεντρική κυβέρνηση και τις Τοπικές Αρχές όσο και από ιδιώτες επενδυτές. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση της νεανικής και της γυναικείας επιχειρηματικότητας.
Η συγχώνευση γειτονικών Δήμων ή/και τα Συμπλέγματα Δήμων και Κοινοτήτων:
1. Μειώνουν τον κατακερματισμό στην έρευνα και την καινοτομία. Φέρνουν μαζί όλα τα στοιχεία και όλους τους εταίρους της καινοτομίας: πόρους, μέσα, δεξιότητες, δράσεις, δίκτυα, δημόσιους οργανισμούς, ιδιωτικές επιχειρήσεις, επενδυτές, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, κοινωνία των πολιτών. Η συστημική αυτή προσέγγιση ευνοεί τη δημιουργία νέων εταιρικών σχέσεων και γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στα πανεπιστήμια και τις επιχειρήσεις.
2. Παρέχουν ιδιαίτερα κατάλληλη κλίμακα για πειραματισμό και πιλοτική εφαρμογή, καθιστώντας δυνατό τον εντοπισμό νέων πρακτικών και ελπιδοφόρων πρωτοβουλιών, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε μεγαλύτερη κλίμακα ή σε άλλα πλαίσια. Η μεγαλύτερη κλίμακα επιτυγχάνεται γύρω από τη γεωγραφία, τις δυνατότητες, τις ικανότητες και το μέγεθος του πληθυσμού των Τοπικών Αρχών.
3. Προωθούν την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των Δήμων και Κοινοτήτων, μέσα από την ενίσχυση των συμμετοχικών διαδικασιών στον προγραμματισμό και την αναπτυξιακή διαδικασία και τη διάχυση των καλών πρακτικών και των καινοτομικών αποτελεσμάτων.
4. Αυξάνουν την επιρροή των Τοπικών Αρχών στο ευρύτερο πολιτικό σύστημα.
Τα Συμπλέγματα Δήμων και Κοινοτήτων: α)Λειτουργούν ως ενιαίες «περιοχές συνανάπτυξης» με κύριο άξονα την ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιφέρειας και β)προσφέρουν οικονομίες κλίμακας χωρίς να θυσιάζεται η ευελιξία.
Η συμπλεγματοποίηση αναφέρεται και σε νέους τρόπους τοπικής αυτοδιαχείρισης και συνεργασίας, με κύρια χαρακτηριστικά την ενθάρρυνση των τοπικών συντελεστών να επιλύουν κοινά προβλήματα ή να θέτουν κοινούς στόχους. Για παράδειγμα, η κοινωνική καινοτομία είναι ένα σημαντικό νέο πεδίο που πρέπει να τροφοδοτηθεί. Πρόκειται για την αξιοποίηση της ευρηματικότητας που έχουν φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώσεις και κοινωνικοί επιχειρηματίες για να βρίσκουν νέους τρόπους κάλυψης εκείνων των κοινωνικών αναγκών που δεν ικανοποιούνται από την αγορά ή από τον δημόσιο τομέα.
Η μεγαλύτερη ευκαιρία για τις μεταρρυθμίσεις είναι ότι το μέγεθος –η κρίσιμη μάζα– μετράει, μεγαλύτεροι Δήμοι είναι ισχυρότεροι προγραμματικά αλλά και ικανότεροι να εκφράσουν μια σύνθετη πραγματικότητα, διευρύνοντας τα θεματικά όρια των αρμοδιοτήτων τους. Οι μεγάλοι και ισχυροί Δήμοι και οι διαδημοτικές και διακοινοτικές συνεργασίες ενισχύουν τη δυνατότητα καινοτομίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και επιταχύνουν την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Οι Έξυπνοι Οικισμοί συνιστούν μια καινοτομία. Όλες οι καινοτομίες μπορούν να ταξινομηθούν και αναλυθούν με βάση τους τέσσερεις βασικούς τύπους καινοτομίας: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικασιών, οργανωσιακή καινοτομία και καινοτομία μάρκετινγκ. Η αειφόρος ανάπτυξη είναι συνάρτηση πολλών αλληλοεξαρτώμενων συντελεστών και συνδυασμός διαφορετικών παραγόντων και από τους τέσσερεις τύπους καινοτομίας. Αναφέρονται ενδεικτικά ορισμένες παράμετροι και στοιχεία για κάθε ένα από τα κύρια είδη καινοτομίας:
1. Καινοτομία προϊόντος: Υποδομές – Επενδύσεις – Στέγαση – Ασφάλεια – Υγεία – Ποιότητα Περιβάλλοντος – Χώροι Πρασίνου. Δημιουργία οικοσυστημάτων και σχεδιασμός κινήτρων για την ευθυγράμμιση των συστημάτων μεταξύ της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των προμηθευτών Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ) και των πολιτών για τη δημιουργία ενός κύκλου νέων και καλύτερων ψηφιακών κυβερνητικών υπηρεσιών. Βιώσιμη κινητικότητα και σύγχρονες, πράσινες και ολοκληρωμένες μεταφορές. Ανάπτυξη ηλεκτρονικών εργαλείων που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων, δημιουργούν περισσότερες ευκαιρίες για τους νέους και συνεισφέρουν σε μια πιο θετική εμπειρία για τους επισκέπτες. Νέες τεχνολογίες για την πρόληψη του εγκλήματος. Δημιουργία Επιστημονικού Τεχνολογικού Πάρκου. Στρατηγικές Έξυπνης Εξειδίκευσης προσαρμοσμένες στο τοπικό πλαίσιο.
2. Καινοτομία διαδικασιών: Διακυβέρνηση, σχεδιασμός, κανονισμοί. Ολοκληρωμένη συμμετοχή πολιτών, επιχειρήσεων και φορέων της τοπικής οικονομίας στις τοπικές, κοινωνικές και άλλες δημοκρατικές διεργασίες, στο πλαίσιο μίας σύγχρονης διακυβέρνησης με βάση τις αρχές της εταιρικής σχέσης, της επικουρικότητας και της εγγύτητας. Ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Απασχόληση, εκπαίδευση, κατάρτιση, δεξιότητες. Διευκόλυνση του «επιχειρείν». Συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (Private–Public Partnership). Νέα χρηματοδοτικά εργαλεία. Βέλτιστες πρακτικές μείωσης του κόστους και βελτίωσης της αποδοτικότητας. Καθορισμός και έλεγχος των δεικτών επίδοσης που συνθέτουν την επιτυχία ενός Έξυπνου Οικισμού. Παρακολούθηση προόδου.
3. Οργανωσιακή καινοτομία: Καλλιέργεια μιας ανοιχτής, δημιουργικής κουλτούρας. Ενθάρρυνση της ποικιλομορφίας «diversity». Δικτύωση και συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων εμπλεκόμενων μερών «stakeholders». Αλληλεγγύη και κοινωνική συνοχή. Διάχυση των καινοτομικών αποτελεσμάτων και της νέας αξίας με τρόπο που να μειώνονται οι ανισότητες. Στήριξη σε καιρούς κρίσης.
4. Καινοτομία μάρκετινγκ: Ανάδειξη της Ταυτότητας της Πόλης «City Branding». Ισχυρό πολιτιστικό αποτύπωμα. Προβολή των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων με στόχο την προσέλκυση επισκεπτών, ταλέντων και επενδύσεων. Ενίσχυση του βαθμού ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης της τοπικής κοινωνίας για τα οφέλη που προκύπτουν από την αξιοποίηση και χρήση των ΤΠΕ.
Οι πιο πάνω παράγοντες, οι οποίοι περιλαμβάνουν κάθε διάσταση ενός Έξυπνου Οικισμού πρέπει να συνδυάζονται μεταξύ τους με τρόπο που να παράγουν συνεργιστικά οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική αξία.
Όπως σημειώνει ο Saul Singer, συν-συγγραφέας του βιβλίου Start-up Nation: η ιστορία του οικονομικού θαύματος του Ισραήλ «Οι πρώτες χώρες που θα επανεφεύρουν την υγεία, την εκπαίδευση ή τις πόλεις θα καταστούν οι επόμενες παγκόσμιες ηγέτιδες της καινοτομίας. Έχουμε την τεχνολογία να κάνουμε όλα αυτά τα πράγματα. Χρειάζεται μόνο ηγεσία και φαντασία».
Παρόλο που η παρούσα μελέτη αφορά κυρίως τη μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κύπρο, πιστεύω αρκετές από τις ιδέες και εισηγήσεις θα ήταν χρήσιμες και στο πλαίσιο του νέου «Καλλικράτη» που προωθείται αυτή την περίοδο στην Ελλάδα.
Ο Νίκος Γ. Σύκας είναι Σύμβουλος Στρατηγικής & Καινοτομίας
