Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης οικονομικής κρίσης, η Τοπική Αυτοδιοίκηση (Τ.Α.) προσπάθησε να εξισορροπήσει τη δημοσιονομική προσαρμογή με την αυξημένη ανάγκη κοινωνικών παροχών, λαμβάνοντας μέτρα για τη στήριξη των τοπικών κοινωνιών. Δήμοι και Κοινότητες έδωσαν προτεραιότητα στην ενίσχυση των κοινωνικών τους υπηρεσιών για διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Και παρά τα προβλήματα, ελέω «μνημονίου», (υποστελέχωση, σημαντική μείωση της κρατικής χορηγίας), τα κατάφεραν. Στάθηκαν πολύτιμοι αρωγοί στους ανθρώπους και στις κοινωνικές ομάδες που επλήγησαν, κυρίως μέσα από την ίδρυση και λειτουργία κοινωνικών παντοπωλείων.
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα. Οι έκτακτες συνθήκες που επικρατούν στις μέρες μας, λόγω της υγειονομικής κρίσης, ανέδειξαν εκ νέου την ανάγκη να λειτουργήσει η Τ.Α. ως κύριος πυλώνας άσκησης κοινωνικής πολιτικής και κινητοποίησης εθελοντών, προκειμένου να υποστηριχθούν υλικά και ψυχολογικά οι ευπαθείς ομάδες συμπολιτών μας και οι οικονομικά ασθενέστεροι. Μάλιστα, στη διάρκεια της εν εξελίξει πανδημίας, οι τοπικές αρχές με τις δυναμικές τους πρωτοβουλίες, τα μέτρα που παίρνουν και τη στάση τους στην ευόδωση της όλης προσπάθειας περιορισμού της εξάπλωσης του κορωνοϊού, καλύπτουν αρκετές από τις αδυναμίες του κράτους, στο οποίο ανήκει η κύρια ευθύνη για την αποτελεσματική αντιμετώπιση κρίσεων σαν κι αυτή που βιώνουμε.
Ο ρόλος της Τ.Α. έγινε ορατός από τις πρώτες κιόλας μέρες της πανδημίας. Συμμετείχε ενεργά στην εμπέδωση κλίματος επαγρύπνησης, αξιοποιώντας και τους «Παρατηρητές της Γειτονιάς», προχώρησε σε ενέργειες βελτίωσης της υγιεινής των δημόσιων χώρων, διευκόλυνε το κράτος στην εξασφάλιση των αναγκαίων προϋποθέσεων συγκράτησης του κορωνοϊού, ανέλαβε ενεργητικές πρωτοβουλίες όταν και όπου χρειάστηκε, με τη διενέργεια διαγνωστικών ελέγχων, λειτούργησε ως πολλαπλασιαστής των οδηγιών και των κατευθύνσεων που δίνονται από τις αρμόδιες αρχές, συνέβαλε στην εξ αποστάσεως εξυπηρέτηση των πολιτών, παρείχε τρόφιμα και αναγκαία είδη σε συμπολίτες μας που βρέθηκαν σε δυσχερή οικονομικά θέση.
Τέλος, συνέβαλε στην παρακολούθηση της πανδημίας σε τοπικό επίπεδο.
Η πρωτοφανής κρίση απέδειξε, ακόμα μία φορά, την αναντικατάστατη αξία της Τ.Α. Είναι προφανές ότι είμαστε ακόμα στην αρχή και στην πορεία θα χρειαστεί να ληφθούν επιπλέον μέτρα από την Τ.Α. που θα υποστηρίξουν τη μεγαλειώδη προσπάθεια για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας στην υγεία των πολιτών, στην κοινωνία και στην οικονομία. Είναι ανάγκη όμως να ενισχυθεί, ώστε να ενδυναμωθεί περαιτέρω. Πάντως, δύο μήνες μετά από την έναρξη της κρίσης, καμία απόφαση και κανένα μέτρο δεν έχει ληφθεί από την Κυβέρνηση που να στηρίζει την Τ.Α., πέραν από την καταβολή, νωρίτερα απ’ ό,τι συνήθως, της κρατικής χορηγίας. Το κράτος θα πρέπει βραχυπρόθεσμα, αλλά και μακροπρόθεσμα, να βοηθήσει την Τ.Α. στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κρίσης, για να μπορέσει αυτή να γίνει ασπίδα προστασίας των πολιτών απέναντι στην επερχόμενη οικονομική κρίση και να στηρίξει την κοινωνική συνοχή. Μάλιστα, η στήριξή της Τ.Α. αποτελεί και επένδυση για το μέλλον μέσα από την ανάληψη από μέρους της ρόλου παραγωγού ανάπτυξης. Με λίγα λόγια, ο ρόλος της Τ.Α. θα είναι πολύ σημαντικός για την επανεκκίνηση της ζωής σε κάθε περιοχή της Κύπρου.
Κατά συνέπεια, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι τοπικές αρχές σήμερα αντιμετωπίζουν μεγάλα οικονομικά προβλήματα, λόγω της κατάρρευσης των εσόδων τους, επιβάλλονται από το κράτος, αλλά και τους εξαρτώμενους οργανισμούς του, γενναίες παρεμβάσεις και μέτρα για να καλυφθούν οι «μαύρες τρύπες» των προϋπολογισμών τους – ειδική μέριμνα θα πρέπει να ληφθεί για δήμους, όπου η βασικότερη πηγή εισοδήματός τους, ο τουρισμός, έχει ήδη πληγεί και θα επηρεαστεί και στο μέλλον από την πανδημία:
1) Καταβολή έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης των τοπικών αρχών για το 2020.
2) Μη εγκατάλειψη ή καθυστέρηση ώριμων πολεοδομικών έργων, ιδιαίτερα όσων αξιολογηθούν ότι έχουν προστιθέμενη αξία για τον τόπο.
3) Πρόβλεψη ειδικών μειωμένων τιμολογίων για τις ανάγκες λειτουργίας των τοπικών αρχών σε ηλεκτρικό ρεύμα, τηλεπικοινωνιακές υπηρεσίες και νερό.
4) Μαζική προμήθεια ειδών ατομικής προστασίας, αντισηψίας και απολύμανσης στις τοπικές αρχές από το κράτος.
Μέτρα, που θα στηρίξουν την Τ.Α., η οποία, με τη σειρά της, θα μπορέσει να ενισχύσει την τοπική οικονομία και την εργασία, μέσα από την παροχή ελαφρύνσεων και διευκολύνσεων στις τοπικές επιχειρήσεις, και γενικά να παλέψει να κρατήσει τις τοπικές κοινωνίες όρθιες:
1) να μην επωμιστούν οι τοπικές επιχειρήσεις τα δημοτικά τέλη για την περίοδο που είναι κλειστές, αλλά και να τύχουν μειώσεων/εκπτώσεων για το υπόλοιπο του 2020.
2) να δοθούν διευκολύνσεις στην καταβολή των καθυστερημένων δημοτικών οφειλών σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις.
3) να εκτελεστούν έργα που θα προωθούν την οικονομική ανάπτυξη, αλλά θα σέβονται το δικαίωμα στη ζωή και την υγεία και θα λαμβάνουν υπόψη την κοινωνική ευημερία, τον πολιτιστική κληρονομιά και το φυσικό περιβάλλον.
4) να συνεχίσουν να λειτουργούν οι δομές του «Κοινωνικού Παντοπωλείου» και να θεσμοθετηθεί η βοήθεια στο σπίτι, για άτομα ευπαθών ομάδων, ηλικιωμένους, ΑμεΑ και γενικότερα για όσους δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους εκτός σπιτιού, είτε για οικονομικούς λόγους είτε για λόγους υγείας.
5) να συνεχίσουν να λειτουργούν συμβουλευτικά κέντρα ψυχολογικής και ενδοοικογενειακής υποστήριξης, καθώς και διάφορες εθελοντικές ομάδες.
6) να μπορέσουν οι τοπικές αρχές να προχωρήσουν στις αναγκαίες προσλήψεις προσωπικού, ιδιαίτερα σε τομείς που σχετίζονται με την υγεία και την καθαριότητα.
7) να γίνουν περαιτέρω βήματα για την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στη λειτουργία των δημοτικών οργάνων και στην παροχή υπηρεσιών σε πολίτες και επιχειρήσεις.
Και επειδή η συζήτηση για την επόμενη ημέρα έχει ήδη ανοίξει, η ίδια η Τ.Α. οφείλει να εξετάσει τη δική της προσαρμογή ως ο κατ’ εξοχήν θεσμός που έχει τη μεγαλύτερη εγγύτητα με τον πολίτη. Η επόμενη μέρα χρειάζεται ένα σύγχρονο «οδικό χάρτη», που θα σχεδιαστεί με την εμπειρία του πριν και με το βλέμμα στο μετά, για να γίνουν οι πράξεις και οι παρεμβάσεις που θα περάσουν την Τ.Α. σε μια καλύτερη εποχή.
Η επόμενη μέρα συνδέεται άμεσα και με τον εκσυγχρονισμό του νόμου που διέπει την Τ.Α. Ο θεσμός θα πρέπει να γίνει πιο ισχυρός και πιο αυτόνομος για να συνεχίσει να διεκδικεί νέες καινοτόμες πολιτικές για την αυτοδιοίκηση και κατ’ επέκταση για την κοινωνία. H εμπειρία της πανδημίας κατέδειξε ότι ο τόπος έχει ανάγκη μια Τ.Α. καλύτερη και όχι κατ’ ανάγκην λιγότερη. Απεδείχθη π.χ. ότι οι μικροί δήμοι ήταν πιο έτοιμοι και πιο αποτελεσματικοί στην επιτέλεση του κοινωνικού τους ρόλου. Αναδείχθηκε επίσης η ανάγκη όπως στο νέο θεσμικό πλαίσιο περιληφθούν περισσότερες αρμοδιότητες στην Τ.Α. γύρω από θέματα υγείας, όπως ήταν και η απαίτηση της Ένωσης Δήμων.
Το … χρώμα που θα κυριαρχήσει στον χάρτη της Τ.Α. δεν πρέπει να είναι το ζητούμενο. Η αυτοδιοίκηση είναι ο κατ’ εξοχήν χώρος όπου οι δημοκρατικές διαδικασίες είναι περισσότερο εφικτές και δύνανται να επιτρέψουν στον πολίτη να επηρεάσει την ποιότητα της ζωής του. Για να αποτελεί κύτταρο δημοκρατίας, θα πρέπει οι ίδιοι οι πολίτες να έχουν τη δυνατότητα να ορίζουν τις τύχες του τόπου τους. Η επιχειρούμενη προσπάθεια ακύρωσης του νόμου 111/85, που προβλέπει τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων για την ίδρυση και κατάργηση ενός δήμου, και η αντικατάστασή του με μια «κοπτοραπτική» δημιουργίας νέων δήμων, δεν έχει δημοκρατική νομιμοποίηση. Επιπρόσθετα, παραβιάζει εξόφθαλμα την Ευρωπαϊκή Χάρτα Τ.Α., την οποία η Κυπριακή Δημοκρατία έχει κυρώσει σε νόμο. Εάν επηρεαζόμενοι δήμοι και ομάδες πολιτών υποχρεωθούν να καταφύγουν σε καταγγελίες και προσφυγές, κανένα αρμόδιο ευρωπαϊκό όργανο και κανένα δικαστήριο δε θα κρίνει ως έννομη τη διαδικασία που ακολουθήθηκε για να εφαρμοστεί η αναδιάρθρωση της Τ.Α. Εκτός κι αν προηγουμένως η πλειοψηφία της Βουλής των Αντιπροσώπων παρέμβει προς αποκατάσταση της τάξης…
Ο Νίκος Παλιός είναι Πρόεδρος Σχολικής Εφορείας Γεροσκήπου
