Άκρως ανησυχητικά και απογοητευτικά, για τον τρόπο λειτουργίας και το επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης στην Κύπρο, είναι όσα καταγράφει σε Έκθεσή της η Επιτροπή Παρακολούθησης του Κογκρέσου Τοπικών και Περιφερικών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η Επιτροπή, αντιπροσωπεία της οποίας επισκέφθηκε πρόσφατα την Κύπρο, έχει την ευθύνη να παρακολουθεί την εξέλιξη της εφαρμογής, από τα κράτη-μέλη, της Ευρωπαϊκής Χάρτας Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Η Επιτροπή διαπίστωσε ότι οι Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη Κύπρο:
– Δεν ρυθμίζουν και δεν διαχειρίζονται ένα σημαντικό μέρος των δημοσίων υποθέσεων υπό δική τους ευθύνη.
– Δεν έχουν την πλήρη διακριτική ευχέρεια να αναλάβουν πρωτοβουλίες για θέματα που άπτονται των αρμοδιοτήτων τους. Πολλές από τις αρμοδιότητες και εξουσίες που τους έχουν παραχωρηθεί δεν είναι πλήρεις και αποκλειστικές και υποσκάπτονται ή περιορίζονται από το κεντρικό κράτος. Συχνά τα ίδια καθήκοντα δεν διακρίνονται με σαφή τρόπο γεγονός που έχει αρνητικό αντίκτυπο τόσο ως προς την ανάληψη ευθυνών, όσο και προς την ξεκάθαρη επικοινωνία με τους πολίτες.
– Ο κεντρικός κυβερνητικός έλεγχος που ασκείται από τα αρμόδια υπουργεία, την Ελεγκτική Υπηρεσία, τους Έπαρχους αλλά και από το Κοινοβούλιο δεν περιορίζεται στη νομική εποπτεία. Στην πραγματικότητα, μέσω των εποπτικών εξουσιών, οι κεντρικές Αρχές ασκούν μείζονα επιρροή στις καθημερινές εργασίες καθώς και τις στρατηγικές αποφάσεις των τοπικών συμβουλίων.
– Ο κεντρικός οικονομικός προγραμματισμός δεν στηρίζεται στην προσεκτική αξιολόγηση των τοπικών αναγκών και κατ’ επέκταση οι κεντρικές επιχορηγήσεις δεν είναι αποτελεσματικές. Οι κεντρικές επιχορηγήσεις δεν προσαρμόζονται στις πραγματικές τοπικές ανάγκες. Ως εκ τούτου, δεν υφίσταται καμία εγγύηση για επαρκή χρηματοδότηση της τοπικής αυτοδιοίκησης που να είναι ανάλογη προς τις υποχρεωτικές λειτουργίες των δήμων και των κοινοτήτων, όπως αυτές καταγράφονται στο νόμο.
Με άλλα λόγια, η Επιτροπή υποδεικνύει ότι η τοπική αυτοδιοίκηση στη Κύπρο δεν είναι αυτοδιοικούμενη. Ελέγχεται σε πολύ μεγάλο βαθμό, τόσο οικονομικά όσο και διοικητικά, από το κεντρικό κράτος. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, δεν δημιουργεί απλώς σωρεία δυσλειτουργιών και προβλημάτων, αλλά και σοβαρό έλλειμμα δημοκρατίας.
Ένα υγιές δημοκρατικό πολίτευμα στηρίζεται στην αρχή ότι οι πολίτες εκλέγουν και ο κάθε εκλελεγμένος αξιωματούχος είναι υπόλογος προς αυτούς που τον εξέλεξαν για τις αποφάσεις και για το έργο του. Το έλλειμμα στην τοπική αυτοδιοίκηση δημιουργείται διότι πολλές από τις μεγάλες και σημαντικές αποφάσεις για κάθε δήμο δεν λαμβάνονται εξολοκλήρου από το άτομο ή το σώμα που οι δημότες ψήφισαν (και κατ’ επέκταση θα κρίνουν και θα αξιολογήσουν στο τέλος της θητείας του), άλλα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό και από το κεντρικό κράτος, τη Βουλή ή και ανεξάρτητους θεσμούς του Κράτους.
Η αποτελεσματική λειτουργία, στην πράξη, της τοπικής αυτοδιοίκησης, προϋποθέτει ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων και εξουσιών μεταξύ τοπικών Αρχών και Κεντρικού Κράτους. Επιβάλλεται άμεσα να αυξηθούν οι εξουσίες και αρμοδιότητες των δήμων, με αποκλειστικό, ξεκάθαρο και ολοκληρωμένο τρόπο. Δηλαδή οι αποφάσεις που θα λαμβάνει το δημοτικό συμβούλιο, στο πλαίσιο των εξουσιών που θα του παρέχει ο νόμος, δεν πρέπει να επηρεάζονται από άλλα σώματα ή όργανα του κράτους.
Γι’ αυτό επιβάλλεται άμεσα να αλλάξουν οι νομοθεσίες που θέλουν τις αποφάσεις των δημοτικών συμβουλίων να εξαρτώνται από επιπρόσθετες εγκρίσεις από οποιοδήποτε υπουργείο, ανεξάρτητο θεσμό του κράτους ή τη Βουλή.
Αυτό δεν ισοδυναμεί ούτε και σημαίνει απουσία ελέγχου. Ασφαλώς και πρέπει να υπάρχει έλεγχος. Όμως, έλεγχος της νομιμότητας των αποφάσεων και όχι του περιεχομένου τους. Οι πολιτικές, στρατηγικές και άλλες αποφάσεις κρίνονται εκ των αποτελεσμάτων τους από τους δημότες.
Όσον αφορά τη χρηματοδότηση των δήμων, όπως αναφέρει και η Επιτροπή, πρέπει να είναι επαρκής και δεδομένη και να ανταποκρίνεται στις πραγματικές τους ανάγκες. Πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στην τοπική Αρχή να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά σε όλες τις ευθύνες της που πηγάζουν από το νόμο.
Χωρίς να αποφεύγω τη συζήτηση για την ανάγκη μείωσης του αριθμού των δήμων, η θέση μου επί της οποίας είναι ξεκάθαρα υπέρ, πιστεύω ότι οι κύριοι στόχοι της μεταρρύθμισης πρέπει να είναι η διοικητική ανεξαρτησία και η οικονομική αυτοτέλεια και επάρκεια των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης.
