Ένα από τα βασικά ζητήματα που έπρεπε να είχε διευκρινιστεί με πειστικό τρόπο από το Υπουργείο Εσωτερικών με την έναρξη της προσπάθειας για Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι αυτό των δημοψηφισμάτων. Αν δηλαδή για να γίνουν συγχωνεύσεις/συνενώσεις Τοπικών Αρχών στα πλαίσια της Μεταρρύθμισης χρειάζεται να προηγηθούν δημοψηφίσματα στις περιοχές των Δήμων και Κοινοτήτων που επηρεάζονται.
Δυστυχώς δεν υπήρξε έγκαιρη και ορθή εξέταση του ζητήματος αυτού από πλευράς Υπουργείου Εσωτερικών, με αποτέλεσμα να δίδεται προς τα έξω λάθος εντύπωση τόσο για τη σοβαρότητα του ζητήματος αυτού, αλλά και της νομικής του ερμηνείας. Στο μεταξύ φαίνεται να έχουν ετοιμαστεί τα τελικά νομοσχέδια της Μεταρρύθμισης και η Κυβέρνηση προσπαθεί τελευταία στο ανώτατο επίπεδο του Προέδρου της Δημοκρατίας να πείσει για την ανάγκη ψήφιση τους.
Στο παρόν σύντομο Σημείωμα δεν θα ασχοληθούμε με το περιεχόμενο των εν λόγω τελικών νομοσχεδίων, που εξάλλου δεν έχουν δεί το φώς της δημοσιότητας, και θα περιοριστούμε στο ζήτημα των δημοψηφισμάτων, όπου διάφοροι δήμοι και Κοινότητες έχουν εξασφαλίσει και νομικές Γνωματεύσεις.
Καταρχήν πρέπει να σημειωθεί ότι η άποψη ότι το θέμα των δημοψηφισμάτων και κατ’ επέκταση των συνενώσεων/συγχωνεύσεων στα πλαίσια της προτεινόμενης Μεταρρύθμισης επηρεάζεται και από τις σχετικές πρόνοιες του Συντάγματος που αναφέρονται στους χωριστούς δήμους δεν είναι ορθή, διότι αυτή η πτυχή έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά εδώ και αρκετά χρόνια. Γι΄ αυτό και η επίκληση αυτών των προνοιών από κάποιους είναι άσχετη με το συγκεκριμένο ζήτημα των δημοψηφισμάτων .
Η βασική πρόνοια στην οποία έχουν επικεντρώσει τη προσοχή τους οι περισσότεροι από όσους ασχολήθηκαν το τελευταίο διάστημα με αυτό το θέμα , είτε υποστηρίζουν ή διαφωνούν με τη διεξαγωγή δημοψηφισμάτων ως προαπαιτούμενο της Μεταρρύθμισης, είναι το άρθρο 5 του Ευρωπαϊκού Χάρτη τοπικής Αυτοδιοίκησης, ο οποίος υπογράφηκε από τη Κυπριακή Δημοκρατία και έγινε μέρος της Κυπριακής Νομοθεσίας με τον Κυρωτικό Νόμο 27 του 1988. Το πρόβλημα, με τις διιστάμενες απόψεις για την ερμηνεία του άρθρου αυτού, φαίνεται να δημιουργείται από το γεγονός ότι όπως είναι διατυπωμένο το άρθρο αυτό δεν είναι απολύτως ξεκάθαρες οι πρόνοιες του, με αποτέλεσμα ο καθένας να το ερμηνεύει διαφορετικά. Συγκεκριμένα η μετάφραση στα Ελληνικά του εν λόγω άρθρου, από το σχετικό κείμενο του Κυρωτικού Νόμου είναι η εξής:
«’Αρθρο 5 Προστασία εδαφικών ορίων τοπικών αρχών
Αλλαγές των εδαφικών ορίων τοπικής αρχής δεν πρέπει να γίνονται χωρίς να ζητηθεί και ληφθεί προηγουμένως η γνώμη των ενδιαφερομένων τοπικών κοινοτήτων , πιθανώς με δημοψήφισμα όπου τούτο επιτρέπεται από το νόμο.»
Η διατύπωση του πιο πάνω άρθρου έδωσε δυο διαφορετικές ερμηνείες στη Κύπρο οι οποίες εκ πρώτης όψεως θα μπορούσαν να δώσουν την εντύπωση ότι και οι δύο είναι ορθές, με αποτέλεσμα και οι μεν και οι δε να υποστηρίζουν ότι είναι η δική τους ερμηνεία που είναι η ορθή και όχι η άλλη…
Όμως για την κατανόηση και ερμηνεία μιας τέτοιας πρόνοιας, όχι μόνο για τη Κύπρο αλλά και για όλες τις χώρες, δεν θα έπρεπε να υπάρχει άραγε ένα βοήθημα ερμηνείας, έστω και χωρίς νομική ισχύ? Η πραγματικότητα, την οποία φαίνεται να αγνοούν οι αρμόδιοι του Υπουργείου Εσωτερικών, παρασύροντας και τους υπόλοιπους που εξέφρασαν άποψη για το θέμα, είναι ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης για να βοηθήσει τα κράτη μέλη του στη σωστή ερμηνεία των προνοιών του Χάρτη εξέδωσε το 1986 επεξηγηματική Έκθεση για τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης, το κείμενο της οποίας ετοιμάστηκε στη βάση των συζητήσεων της Επιτροπής που σύνταξε τον Χάρτη και η Έκθεση αυτή υποβλήθηκε στην Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης που ενέκρινε τον Χάρτη, ώστε στη συνέχεια αυτός να ανοίξει για υπογραφές από τα κράτη –μέλη. Η έκθεση αυτή δεν αποτελεί βέβαια δεσμευτικό κείμενο νομικής ερμηνείας του Χάρτη, αλλά βοηθά σημαντικά στη κατανόηση των προνοιών του και γι΄ αυτό η χρησιμότητα του είναι πολύ σημαντική για κάθε καλόπιστο μελετητή του Χάρτη. Στη συνέχεια παραθέτουμε την επεξήγηση που δίδεται στη Έκθεση αυτή σχετικά με το άρθρο 5 του Χάρτη. Προς τούτο παρατίθεται αυτούσιο το κείμενο της εν λόγω επεξήγησης από το αυθεντικό κείμενο στα Αγγλικά και ακολούθως θα διατυπώσουμε μερικά σχόλια.
«Article 5
Proposals for changes to its boundaries, of which amalgamations with other authorities are extreme case, are obviously of fundamental importance to a local authority and the citizens whom it serves. Whilst in most countries it is regarded as unrealistic to expect the local community to have power to veto such changes, prior consultation of it, either directly or indirectly, it is essential. Referendums will possibly provide an appropriate procedure for such consultations but there is no statutory provision for them in a number of countries .Where statutory provisions do not make recourse to a referendum mandatory, other forms of consultations may be exercised. »
Με βάση το κείμενο του άρθρου 5 και την επεξήγηση του Χάρτη καταλήγουμε , στα πιο κάτω:
Η Κυπριακή Νομοθεσία προνοεί ότι για να υπάρξουν συνενώσεις/συγχωνεύσεις πρέπει να γίνουν δημοψηφίσματα. Ως εκ τούτου, αφού υπάρχουν τέτοιες πρόνοιες η γνώμη των Τοπικών Κοινοτήτων πρέπει να ζητηθεί με δημοψήφισμα όπως αναφέρεται στο άρθρο 5 του Ευρωπαϊκού Χάρτη και ξεκάθαρα συνάγεται από την επεξηγηματική έκθεση, χωρίς να αφήνονται περιθώρια αμφισβήτησης αφού, εξάλλου, ο Ευρωπαϊκός Χάρτης υπερέχει της Εθνικής Νομοθεσίας.
Αν πάλι κάποιος με υπερβολικό τρόπο και κακόπιστα επιμένει ότι δεν επιβάλλεται να γίνουν δημοψηφίσματα σύμφωνα με τη δική του ερμηνεία, όπως το Υπουργείο Εσωτερικών και όσοι συμφωνούν μαζί του, διότι θεωρείται μη ρεαλιστικό να δίδεται δικαίωμα veto σε κάποια Τοπική Κοινότητα, τότε θα έπρεπε την ίδια ώρα να έχει βρει τον τρόπο για να ζητήσει την γνώμη των Τοπικών Κοινοτήτων με άλλη μορφή διαβούλευσης ,με άμεσο ή έμμεσο τρόπο όπως προνοεί το άρθρο 5 του Χάρτη.
Ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτή η διαβούλευση είναι είτε μέσω απευθείας διαβούλευσης με τους κατοίκους των επηρεαζόμενων Τοπικών Κοινοτήτων ( π.χ. με Δημοτικές και Κοινοτικές Συνελεύσεις στις οποίες να επεξηγείται τι ακριβώς θα γίνει, τα νέα δεδομένα , πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κλπ. ,είτε έμμεσα με διαβούλευση με τις Τοπικές Αρχές των εν λόγω Τοπικών Κοινοτήτων, δηλαδή να τους επεξηγηθούν τα προαναφερθέντα σε συναντήσεις του Υπουργείου Εσωτερικών με τα Δημοτικά και Κοινοτικά Συμβούλια και στη συνέχεια αυτά να ενημερώνουν τους δημότες τους και να μεταφέρουν τη γνώμη και θέση τους για τη προτεινόμενη συνένωση/συγχώνευση πίσω στο Υπουργείο.
Όμως αυτή η δυνατότητα διαβούλευσης δεν φαίνεται να υπάρχει στα σχέδια της Κυβέρνησης, ενώ είναι και πρακτικά δύσκολο να γίνει αφού αφορά περίπου 30 δήμους και 50 Κοινότητες, όπως ανακοινώθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών. Δηλαδή όπως έφερε τα πράγματα το Υπουργείο Εσωτερικών δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να λεχθεί ότι έκτισε ένα οικοδόμημα στην άμμο δίδοντας εξαρχής μεγάλες πιθανότητες σε δημότες από επηρεαζόμενες Τοπικές Αρχές που συγχωνεύονται/συνενώνονται να επιτύχουν αποφάσεις δικαστηρίων που τελικά θα ανατρέψουν την προτεινόμενη μεταρρύθμιση και να ακολουθήσει ένα αλαλούμ, παρόμοιο με όσα κωμικοτραγικά παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια σε σχέση με την «αδιάθετη» βουλευτική έδρα Λεμεσού….
Μια αντίφαση που πρέπει, επίσης, να επισημανθεί για να καταδείξει την εσφαλμένη προσέγγιση του Υπουργείου Εσωτερικών, σε σχέση με την αντίκρυση του ζητήματος των δημοψηφισμάτων, είναι αυτή που υπάρχει στο τελευταίο προσχέδιο, που δόθηκε στη δημοσιότητα πριν ένα χρόνο, και όπως επεξηγήθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών θα παραμείνει και στο τελικό προσχέδιο. Συγκεκριμένα, από τη μια δημιουργούνται/συνενώνονται Δήμοι όπως ορίζεται απευθείας από το Νόμο, χωρίς δημοψηφίσματα, ενώ από την άλλη παραμένει η πρόνοια που υπάρχει στον ισχύοντα περί Δήμων Νόμο για διεξαγωγή δημοψηφισμάτων για δημιουργία/συγχωνεύσεις νέων Δήμων μετά την έναρξη της ισχύος του νέου νόμου που θα ψηφιστεί. Αυτή είναι μια ακατανόητη αντίφαση που εκτός των άλλων δημιουργεί δύο κατηγορίες πολιτών, αυτούς που έχουν λόγο με δημοψηφίσματα για την συγχώνευση/συνένωση της Τοπικής Αρχής τους και αυτούς που δεν έχουν κανένα λόγο! Παράξενες προσεγγίσεις…
Με βάση τα πιο πάνω, ο κάθε καλόπιστος αναγνώστης θα διερωτηθεί αν τελικά υπάρχει τρόπος να γίνει μεταρρύθμιση, αλλά χωρίς τη χρονοβόρα και άγονη διαδικασία δεκάδων δημοψηφισμάτων. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι ότι σαφώς υπάρχει διέξοδος, νοουμένου ότι η Μεταρρύθμιση θα έχει καθολικό χαρακτήρα, δηλαδή θα καλύπτει ομοιόμορφα όλη την ελεύθερη Κύπρο και θα οδηγεί σε νέες Τοπικές Αρχές και όχι σε μεμονωμένες συνενώσεις/συγχωνεύσεις που καλύπτουν μόλις το 20% του συνολικού αριθμού των Τοπικών Αρχών (ανεξάρτητα του πληθυσμού που καλύπτουν), που είναι η Μεταρρύθμιση που προτείνεται από τη Κυβέρνηση .
Μια τέτοια Μεταρρύθμιση που σίγουρα δεν θα χρειαζόταν δημοψηφίσματα είναι η Μεταρρύθμιση που προτείναμε με τη δημιουργία εννέα μεγάλων περιφερειακών δήμων για όλη την ελεύθερη Κύπρο, ένα σχέδιο Μεταρρύθμισης που δεν παραπέμπει στο ισχύον σύστημα και δομές, όπως γίνεται με τη προτεινόμενη από τη Κυβέρνηση Μεταρρύθμιση. Και το σημαντικότερο, η μεταρρύθμιση που προτείναμε, πέρα από το πλεονέκτημα σε σχέση με τα δημοψηφίσματα, δημιουργεί μεγάλα μεγέθη που θα επιτρέψουν στους ισχυρούς περιφερειακούς δήμους που θα γίνουν να προσφέρουν στους πολίτες, σε ένα μεγάλο βαθμό, το επίπεδο και φάσμα υπηρεσιών που απολαμβάνουν οι πολίτες στις προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες.
Ο Άθως Γερμανός είναι πρώην Γραμματέας της Ένωσης Δήμων
