Η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ήταν επιβεβλημένη γιατί το σύστημα με το οποίο λειτουργούσαμε ήταν ξεπερασμένο, αναποτελεσματικό, δυσλειτουργικό και δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες της σύγχρονης κοινωνίας.
Ήταν όλα έτοιμα να προχωρήσει η μεταρρύθμιση; Όχι όσο θα έπρεπε σε όλους τους τομείς.
Λειτουργεί όσο καλά θα θέλαμε; Όχι, αλλά σίγουρα σε κάποιους τομείς λειτουργεί πολύ καλύτερα και σε άλλους η πρόοδος είναι αισθητή από μήνα σε μήνα.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η μεταρρύθμιση δεν θα έπρεπε να είχε προχωρήσει ή δεν έχει μέλλον.
Σίγουρα το σημερινό μοντέλο επιδέχεται βελτιώσεων. Η λογική επιτάσσει προχωρώντας να αναγνωρίζονται οι αδυναμίες και να βελτιώνεται.
Η πλέον μεγαλύτερη αδυναμία αφορά την έλλειψη ανεξαρτησίας, τόσο διοικητικής όσο και οικονομικής, των τοπικών αρχών.
Ψηφίσαμε τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης! Άραγε θα τολμήσουμε να τον εφαρμόσουμε;
Η Κυπριακή Δημοκρατία υπέγραψε τον Ευρωπαϊκό Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης στις 8 Οκτωβρίου 1986, ο οποίος κυρώθηκε από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και δημοσιεύτηκε με τον περί του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης Νόμο 27/88.
Μεταξύ άλλων ο συγκεκριμένος χάρτης προβλέπει ότι οι οικονομικοί πόροι των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να είναι ανάλογοι με τις αρμοδιότητες που προβλέπονται από το Σύνταγμα ή το νόμο, να μπορούν να διατίθενται ελεύθερα από τους οργανισμούς ενώ παράλληλα διευκρινίζεται ότι οι τοπικές Αρχές πρέπει να είναι ελεύθερες να εγκρίνουν τον δικό τους προϋπολογισμό, χωρίς να υπόκεινται σε διαδικασίες έγκρισης από άλλους φορείς και κέντρα αποφάσεων.
Με την πρόσφατη μεταρρύθμιση έχουν μεταφερθεί αρμοδιότητες και εξουσίες στην Τοπική Αυτοδιοίκηση χωρίς όμως να έχουν μεταφερθεί και οι αναγκαίοι πόροι που να τους επιτρέπουν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους, όπως αυτές πηγάζουν από τη νομοθεσία και επιπρόσθετα δεν τους επιτρέπεται να διαθέσουν αυτούς τους πόρους ελεύθερα.
Στην πιο πρόσφατη έκθεση παρακολούθησης της εφαρμογής του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Κυπριακή Δημοκρατία, επισημάνθηκε ότι πολλές από τις πρόνοιες δεν εφαρμόζονται και γίνεται εισήγηση «… να μειωθούν οι διοικητικοί έλεγχοι από την κεντρική κυβέρνηση επί των τοπικών Αρχών, ιδιαίτερα σε ζητήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού τους, την έγκριση των προϋπολογισμών τους ή τη διαχείριση των ίδιων τους των περιουσιακών στοιχείων».
Για τους Επαρχιακούς Οργανισμούς Αυτοδιοίκησης (ΕΟΑ) εκτός από τις πρόνοιες του Ευρωπαϊκού Χάρτη, ακόμη και ο ίδιος ο νόμος τους προβλέπει ότι πρέπει να είναι αυτοδιοικούμενοι και αυτοχρηματοδοτούμενοι. Αυτό υποσχεθήκαμε και στην ΕΕ για να εξασφαλίσουμε την πρόσφατη χρηματοδότηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ωστόσο, οι προϋπολογισμοί των ΕΟΑ, η δομή τους και κατ’ επέκταση οι στρατηγικές, τακτικές και ενέργειές τους ελέγχονται δυνητικά και διαδοχικά από όλα τα κέντρα αποφάσεων (ΥΠΕΣ, ΥΠΟΙΚ, Υπουργικό Συμβούλιο, Βουλή των Αντιπροσώπων) που έχουν την εξουσία να εγκρίνουν ή να μην εγκρίνουν σημεία του προϋπολογισμού. Ζητούμε, όπως και στην περίπτωση των Δήμων – που να σημειωθεί τυγχάνουν χρηματοδότησης από τα Κρατικά Ταμεία – έτσι και οι προϋπολογισμοί των ΕΟΑ, τουλάχιστον σαν ένα πρώτο βήμα, να μην κατατίθενται στη Βουλή για έγκριση.
Είναι σημαντικό να τονιστεί πως τα αιτήματα των τοπικών αρχών για επαρκούς πόρους και αυτονομία στις αποφάσεις σε καμία περίπτωση δεν μειώνουν το επίπεδο ελέγχου αλλά αντιθέτως προωθούν την αύξηση ευθύνης και την διαφάνεια.
Ένα από τα μεγάλα διαχρονικά προβλήματα στην Κύπρο είναι ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων και των εξουσιών και κατ’ επέκταση των ευθυνών. Γι’ αυτό ουδείς υπεύθυνος υποχρεούται να λογοδοτήσει όταν χρειαστεί.
Για παράδειγμα, εάν προκύψει πρόβλημα με τον ρυθμό έκδοσης αδειών, ποιος θα ευθύνεται; Η διοίκηση του ΕΟΑ στην οποία δεν έχει εκχωρηθεί η εξουσία έκδοσης αδειών από τον υπουργό αλλά είναι υπεύθυνη για την απόδοση του προσωπικού; Η Διεύθυνση Αδειοδότησης η οποία δεν επέλεξε τη δομή που η ίδια επιθυμούσε αλλά είναι υπεύθυνη να εκδίδει τις άδειες; Τα αρμόδια υπουργεία Εσωτερικών και Οικονομικών τα οποία επέλεξαν τη δομή, τις κλίμακες και τον αριθμό του προσωπικού της Διεύθυνσης Αδειοδότησης, επηρεάζοντας άμεσα τις δαπάνες, τις διαδικασίες και τις αρμοδιότητές της, αλλά δεν έχουν ευθύνη του αποτελέσματος; Η Βουλή των Αντιπροσώπων που εγκρίνει τον προϋπολογισμό ή μέρος του και κατ’ επέκταση συγκεκριμένων ενεργειών του οργανισμού, χωρίς να είναι υπεύθυνοι για το αποτέλεσμα; Βασικά όλοι έχουν λόγο αλλά κανείς δεν είναι υπεύθυνος.
Υπάρχει γενικά μια φοβία στο να δημιουργηθεί ένας πραγματικά ανεξάρτητος αυτοδιοικούμενος οργανισμός. Με το να παραμένουν όλα τα προαναφερόμενα στάδια εγκρίσεων, θεωρούν κάποιοι ότι επιτυγχάνεται καλύτερος έλεγχος, αλλά επί της ουσίας αυτό που επιτυγχάνεται είναι αύξηση της γραφειοκρατίας και κατακερματισμός αρμοδιοτήτων που αναπόφευκτα οδηγεί σε μείωση της ευθύνης, που συνεπάγεται μείωση της διαφάνειας.
Όταν οι ΕΟΑ είναι αυτοδιοικούμενοι και αυτοχρηματοδοτούμενοι είναι και άμεσα υπεύθυνοι για τις αποφάσεις, τις ενέργειές τους και τα αποτελέσματα προς τους πολίτες. Αυτό προωθεί και την διαφάνεια. Ο έλεγχος επιτυγχάνεται με τη δημιουργία σωστών δομών και διαδικασιών εντός του Οργανισμού, μέσω της σύστασης αποτελεσματικού τμήματος εσωτερικού ελέγχου, μέσω των ελέγχων της Ανεξάρτητης Υπηρεσίας Εσωτερικού Ελέγχου της Δημοκρατίας και φυσικά μέσω του Γενικού Ελεγκτή.
