Ο Δρ. Νικόλας Διέτης είναι Επίκουρος Καθηγητής Φαρμακολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου, από τον Οκτώβριο του 2015. Είναι ένας από τους λίγους αλλά λαμπρούς επιστήμονες της Κύπρου. Άνθρωπος χαμηλών τόνων, έτοιμος να βοηθήσει αλλά και να δώσει λύση σε κάθε πρόβλημα. Ένας επιστήμονας που ξεχωρίζει τόσο για τις γνώσεις του όσο και για το ήθος του.
Δύο μέρες μετά τα Χριστούγεννα, τη μέρα που η Ευρώπη γράφει τη δικιά της ιστορία, ξεκινώντας μαζικά τους εμβολιασμούς στα κράτη μέλη της, κατά της πανδημίας του κορωνοϊού, ο Δρ. Διέτης, μας απαντάει σε έξι ερωτήματα..
1. Ποιος είναι ο σωστός τρόπος συμπεριφοράς και προστασίας για τις φετινές γιορτές.
Γιορτές σημαίνει μάζωξη με φίλους και συγγενείς. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να έρθουμε σε επαφή με άτομα που δεν είναι του άμεσου κλειστού μας κύκλου. Επίσης, γιορτές σημαίνει φαγοπότι. Αυτό σημαίνει ότι δε μπορείς να φοράς μάσκα και να πλένεις τα χέρια σου κάθε λίγο. Τέλος, γιορτές σημαίνει κλειστός χώρος λόγω χειμώνα. Αυτά τα τρία μαζί (επαφή με ανοιχτό κύκλο, χωρίς μάσκες, σε κλειστό χώρο) είναι συνταγή αποτυχίας σε μια πανδημία, αυξάνοντας δραματικά το ρίσκο μόλυνσης.
Επειδή από τα τρία στοιχεία παραπάνω, τα δύο (τον κλειστό χώρο και το φαγοπότι δεν μπορούμε να τα αποτρέψουμε στις γιορτές, το μόνο που μας μένει να κάνουμε για να εξαλείψουμε τον παραπάνω κίνδυνο είναι η αποτροπή μάζωξης με φίλους & συγγενείς. Μείνετε στον κλειστό σας οικογενειακό κύκλο (“bubble”), με αυτούς που συναναστρέφεστε καθημερινά, οι οποίοι επίσης συναναστρέφονται αποκλειστικά μαζί σας. Για παράδειγμα, γονείς, παιδιά, αδέρφια, συγκάτοικοι. Γιορτάστε μόνο μαζί τους, πιείτε και φάτε άφοβα χωρίς μάσκα στον χώρο σας. Μπορεί να μην έχετε την μεγάλη παρέα που θα θέλατε, αλλά θα είστε ασφαλείς.
Βεβαίως, προϋπόθεση είναι ότι τα άτομα του κύκλου σας προσέχουν εξίσου στην ιδιωτικοί τους ζωή, φορώντας μάσκα όσο είναι έξω και κάνοντας συχνή υγιεινή χεριών. Ο ιός μπορεί να μπει στο σπίτι μας μόνο εαν τον φέρουμε εμείς.
2. Σήμερα, ξεκινάει επίσημα ο εμβολιασμός κατά του κορωνοιού. Ο υπουργός υγείας έγραψε ότι είναι η αρχή του τέλους. Είναι όντως η αρχή του τέλους?
Ναι, είναι. Κάθε επιδημία στην ιστορία που τελείωσε, ήρθε στο τέλος μόνο μέσω δύο τρόπων: είτε με μέτρα προστασίας (δες SARS/MERS), είχε με εμβόλιο. Δεδομένου ότι σε μια πανδημία είναι δύσκολο να φέρεις το τέλος μόνο με μέτρα προστασίας, ο συνδυασμός τους με ένα εμβόλιο θα φέρει πραγματικά το τέλος. Πιθανώς η πορεία να είναι βασανιστικά αργή (θα πρέπει να εμβολιαστεί σημαντικό μέρος του πληθυσμού) και πιθανών να μην εξαλειφθεί εντελώς ο ιός, αλλά εάν καταφέρουμε να έχουμε ανοσία στη νόσο, τότε ο κορωνοϊός θα γίνει ένας άκακος ιός όπως η γρίπη. Και αυτό θα είναι το τέλος. Για να γίνει αυτό, χρειαζόμαστε εμβολιασμούς και τους χρειαζόμαστε γρήγορα ώστε να μη δώσουμε κίνητρο στον ιό να μεταλλαχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να προβεί δύσκολος να νικηθεί.
3. Αφού εμβολιαστώ, πως συμπεριφέρομαι;
Προς το παρόν δεν έχουμε δεδομένα μεταδοτικότητας σε όσους έχουν εμβολιασθεί. Τα δεδομένα αυτά θα έρθουν εν καιρώ, αλλά μέχρι τότε θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε ωσάν μπορούμε να μολυνθούμε και να μεταδίδουμε τον ιό. Ο εμβολιασμός θα μας προστατέψει από τη νόσο και αυτό σημαίνει ότι δεν θα νοσήσουμε καν. Αλλά αν μπορούμε να είμαστε φορείς του ιού και να τον μεταδίδουμε, τότε κινδυνεύουν από εμάς αυτοί που δεν θα μπορούν να εμβολιασθούν. Επομένως μέχρι να ξεκαθαρίσει αυτό στην επιστημονική κοινότητα, θα πρέπει να φοράμε μάσκα και να κάνουμε υγιεινή χεριών, ακόμα και αφού εμβολιασθούμε. Προφανώς όταν εμβολιασθεί πολύς κόσμος τα μέτρα προστασίας θα χαλαρώσουν, αλλά η μάσκα θα φύγει μόνο όταν είμαστε σίγουροι ότι δεν θα μπορούμε να μεταδώσουμε τον ιό στον διπλανό μας.
4. Μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού, αρνείται να εμβολιαστεί φοβούμενη, την γοργή δημιουργία του εμβολίου. Η δημιουργία του εμβολίου σε σύντομο χρονικό διάστημα οφείλεται στο σπάσιμο πρωτοκόλλων και διαδικασιών λόγω πανδημίας?
Όχι. Τα πρωτόκολλα κλινικών μελετών ήταν και είναι τα ίδια με αυτά που ίσχυαν πάντα. Αυτό μπορεί πολύ εύκολα να το διασταυρώσει κάποιος βλέποντας τα δημοσιευμένα πρωτόκολλα των μελετών άλλων εμβολίων στο παρελθόν. Για παράδειγμα, πάντοτε για τα εμβόλια ήταν απαραίτητη η παραγωγή δεδομένων ασφάλειας με ελάχιστο χρόνο 2 μήνες μετά τον εμβολιασμό σε εθελοντές. Το ίδιο έγινε και με το εμβόλιο του κορωνοϊού. Η γρήγορη παραγωγή του εμβολίου δεν έγινε λόγω μείωσης των απαιτήσεων ασφαλείας, αλλά μείωσης του χρόνο έρευνας & παραγωγής:
1) επενδύθηκαν γρήγορα κρατικά χρήματα για την έρευνα & μαζική παραγωγή με αποτέλεσμα να γίνονται οι μελέτες η μία μετά την άλλη. Οι ΗΠΑ έδωσαν 1.9δις σε 6 εταιρείες μέσω της επιχείρησης “Warp Speed”. Άλλοτε, μια εταιρεία έπρεπε μετά από κάθε μελέτη να μαζέψει η ίδια πρώτα το απαραίτητο κεφάλαιο για να πάει στην επόμενη, πράγμα που τραβούσε χρόνια.
2) Τραβήχτηκαν πόροι και κόπηκαν γραφειοκρατικά βήματα. Όλες οι χώρες βοήθησαν τις εταιρείες εμβολίων με απίστευτους πόρους (εξοπλισμός, συνεργασία με κρατικούς οργανισμούς & ερευνητικά κέντρα, χρήση δικτύων διανομής). Οι γραφειοκρατικές διαδικασίες κατάθεσης αίτησης για μια μελέτη, μειώθηκαν στο ελάχιστο. Τα κράτη έκαναν ευκολότερη τη διαδικασία για τις εταιρείες ώστε να κερδίσουν χρόνο.
3) Παρουσία εθελοντών. Άλλοτε, μια μελέτη Φάσης 3 για να ολοκληρωθεί έπαιρνε 3-4 χρόνια γιατί η εύρεση 30000 εθελοντών ήταν δύσκολη και αργή διαδικασία.
Που να βρει μια εταιρεία τόσους εθελοντές για ένα εμβόλιο για τον ιό Zika ή Ebola; Δεν υπήρχε η ανάγκη, και άρα ούτε και η παρουσία εθελοντών. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα 3-4 χρόνια η εταιρεία μελετούσε την ασφάλεια του εμβολίου. Απλά δεν μπορούσε να μαζέψει τα νούμερα που ήθελε. Η πανδημία έφερε (δυστυχώς) πολύ ευκολότερα τους εθελοντές που χρειάζονταν οι μελέτες να τρέξουν σε χρόνο ρεκόρ. 4) Ιικό φορτίο. Οι μελέτες δεν μπορούν να ολοκληρωθούν εάν δεν υπάρχει αρκετός ιός εκεί έξω, ώστε να μολύνει ανθρώπους, για να δούμε εάν οι εθελοντές που παίρνουν το εμβόλιο της μελέτης είναι προστατευμένοι ή όχι. Ακόμη και αν έβρισκε μια εταιρεία τους 30000 εθελοντές για ένα εμβόλιο για κάποιον ιό, αυτός ο ιός δεν βρισκόταν εύκολα στην φύση, και άρα πολύ αργά και δύσκολα μπορούσαν να μολυνθούν (ή να προστατευτούν) οι εθελοντές. Η πανδημία το άλλαξε αυτό. Η Pfizer μάζεψε τις μολύνσεις που έψαχνε για να ολοκληρώνει την μελέτης της μόλις 3 μήνες μετά, ενώ άλλοτε χρειαζόμασταν χρόνια.
Όλοι οι παραπάνω λόγοι, και άλλοι λιγότερο δραματικοί, συνέβαλαν ώστε η έρευνα και παραγωγή του εμβολίου να πάρει 10 μήνες, ενώ άλλοτε έπαιρνε 5 χρόνια. Κανένας από τους παραπάνω λόγους δεν επηρέασε έμμεσα ή άμεσα την μελέτη της ασφάλειας του εμβολίου. Είναι σαν να χρειάζεται 2 χρόνια να χτίσει ένα σπίτι ένας εργολάβος με το συνεργείο του, και ξαφνικά του δίνεις 10 συνεργεία και άπειρα χρήματα για να το χτίσει σε 2 μήνες. Η ολοκλήρωση δεν έχει σχέση με την ασφάλεια, αλλά με την αποδοτικότητα της διαδικασίας.
5. Το εμβόλιο καλύπτει τη νέα μετάλλαξη του ιου?
Θα το γνωρίζουμε τις επόμενες λίγες εβδομάδες. Εκτιμάται όμως ότι η επίπτωση της μετάλλαξης στο εμβόλιο που έχουμε σήμερα δεν θα είναι σημαντική. Και αυτό το ξέρουμε από συγκεκριμένα δεδομένα. Το νέο στέλεχος που βρέθηκε στο ΗΒ έχει 3 μεταλλάξεις στην πρωτεΐνη-στόχο του εμβολίου. Τα αντισώματα που παράγονται από το εμβόλιο στοχεύουν σε διάφορα σημεία της πρωτεΐνης αυτής. Επομένως η πιθανότητα αυτές οι 3 μεταλλάξεις να επηρεάσουν σημαντικά όλα τα αντισώματα που θα παράγουμε, είναι πολύ μικρή.
Παρ’όλα αυτά, οι εταιρείες μπορούν να κάνουν τα πειράματα που χρειάζονται για να απαντήσουμε με σιγουριά, κάτι που θα γίνει τις επόμενες ημέρες. Ακόμη και να έχουμε ένα αρνητικό αποτέλεσμα όμως, τα εμβόλια τεχνολογίας mRNA έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα στο ότι μπορούν να αλλάξουν πολύ εύκολα από την εταιρεία ώστε να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητά τους στο στέλεχος αυτό, χωρίς να χρειαστούν επιπλέον μελέτες.
6. Το 2020 βρήκε όλο τον πλανήτη απροετοίμαστο μπροστά στην πανδημία. Το 2021 θα μπορούμε να μιλήσουμε για επιστροφή στην «κανονικότητα»?
Εκτιμώ πως ναι. Θα εξαρτηθεί από την ταχύτητα και την κάλυψη του εμβολιασμού. Όσο πιο γρήγορα και όσο πιο μαζικά, τόσο πιο γρήγορα θα επιστρέψουμε στην κανονικότητά μας. Η σταδιακή άρση των μέτρων θα ακολουθήσει αυτόν τον ρυθμό, ο οποίος θα πρέπει να αποτυπώνεται και στα επιδημιολογικά δεδομένα της χώρας καθημερνά. Πτώση κρουσμάτων, μείωση θανάτων. Όσο θα αυξάνεται το ποσοστό εμβολιασμού του πληθυσμού από το 10%, στο 30%, στο 50%, το ίδιο θα αρχίζει αυτό να φαίνεται σε μείωση κρουσμάτων και άρα θα χαλαρώνουν και τα μέτρα ανάλογα.
