Την ώρα που ολόκληρη η υφήλιος παλεύει με τον νέο κορωνοϊό προσπαθώντας να ελέγξει την πανδημία, οι σκέψεις μας δεν μπορούν παρά να βρίσκονται με τους λειτουργούς υγείας αλλά και όλους όσους είναι στην πρώτη γραμμή. Είναι δύσκολοι και πρωτόγνωροι καιροί για όλους, για αυτό επαναλαμβάνουμε ότι είναι απαραίτητο να ακολουθούνται οι οδηγίες του Υπουργείου Υγείας και της Κυβέρνησης με ευλάβεια, γιατί αφορούν τη δημόσια υγεία. Όπως όλοι μας, προσπαθώ να καταλάβω τα νέα δεδομένα και να προσαρμοστώ σε αυτές τις συνθήκες. Ωστόσο, προβληματίζομαι για το πώς ξέσπασε αυτή η πανδημία και τι ευθύνη μπορεί να έχει ο καθένας από εμάς σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο.
Και αυτό το ερώτημα ήρθε να απαντήσει ένα άρθρο των New York Times που διάβασα πρόσφατα. Πρόκειται για ένα άρθρο του 2012, το οποίο εμφανίστηκε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, καθώς παραμένει απίστευτα επίκαιρο σήμερα. Ο επιστήμονας Jim Robbins που ειδικεύεται σε περιβαλλοντικά θέματα εξηγεί στο άρθρο ενδελεχώς πώς ξεσπά επιδημία όταν διαταράσσεται το οικοσύστημα. Όπως όλοι γνωρίζουμε, οι συνθήκες διαβίωσής μας στη Γη εξαρτώνται από τις υπηρεσίες οικοσυστήματος. Μία υπηρεσία οικοσυστήματας, για παράδειγμα, προσφέρεται από τα δάση— καθαρίζουν τον αέρα που αναπνέουμε— ή από τις οι μέλισσες— μας εξασφαλίζουν την καρποφορία, επειδή είναι απαραίτητες για την επικονίαση των φυτών. Όμως, όταν διαταραχθεί η ισορροπία του οικοσυστήματος, τότε προκαλούνται ασθένειες. Το 60% των ασθενειών που προσβάλλουν τον άνθρωπο, σύμφωνα με το άρθρο, προέρχονται από ζώα, με τα 2/3 αυτών των ασθενειών να ξεκινούν από άγρια ζώα.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ασθένειες που προκαλούνται από διάφορους κορωνοϊούς είναι ζωονοσογόνες, δηλαδή προέρχονται από άγρια ζώα. Ο SARS— το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο που προκαλείται από έναν άλλο κορωνοϊό και όχι τον COVID-19 που έχει ρίξει την υφήλιο σε μια νέα τρομακτική πραγματικότητα — διαδόθηκε στον άνθρωπο από το είδος Civettictis civetta, την αφρικανική μοσχογαλή και ο MERS από καμήλες, ενώ ο αρχικός φορέας της νόσου ήταν ένα είδος νυχτερίδας. Άγνωστη παραμένει, μέχρι στιγμής, η πηγή του COVID-19.
Κι όντως, οι περισσότερες επιδημίες όπως το AIDS, o ιός Ebola, ο ιός του Δυτικού Νείλου και ο SARS απορρέουν από την ασέβεια του ανθρώπου προς την φύση. Αλλά, εδώ πρέπει να δώσουμε προσοχή: Δεν ευθύνονται τα ζώα για τη μετάδοση αυτών των ασθενειών. Όπως εξηγείται στο άρθρο των New York Times, οι αλλοιώσεις που επιφέρει ο άνθρωπος στη φύση, προκαλούν την μετάδοση ασθενειών από το ένα είδος στο άλλο, με καταστροφικές συνέπειες όχι μόνο για την ανθρώπινη υγεία, αλλά και για την οικονομία και ολόκληρο τον πολιτισμό που έκτισε ο άνθρωπος, με βάση την καρτεσιανή ψευδαίσθηση ότι αποτελεί το επίκεντρο του κόσμου. Διότι ας το παραδεχτούμε, είμαστε μέρος του οικοσυστήματος και όχι ανώτεροι ή υπεράνω.
Οι ασθένειες αυτές δεν έχουν τέτοια επίδραση στα άγρια ζώα που μπορεί να είναι φορείς τους, διότι πολύ απλά το είδος τους εξελίχθηκε έχοντας αυτές τις ασθένειες. Έτσι το ανοσοποιητικό σύστημα τους τις καταπολεμά. Τα προβλήματα ξεκινούν όταν γίνει μετάδοση από το ένα είδος σε άλλο, του οποίου το ανοσοποιητικό δεν είναι προετοιμασμένο. Για παράδειγμα, οι φρουτοφάγες νυχτερίδες διέδωσαν τον ιό Nipah σε οικόσιτα γουρούνια στην Μαλαισία το 1999 και μετά ο ιός προσέβαλε τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους δεκάδες. Αυτό όμως συνέβη, σύμφωνα με τους ειδικούς, διότι τα χοιροστάσια βρίσκονταν σε περιοχή εντός του ενδιαιτήματος της νυχτερίδας. Αυτό συνέβη διότι εισέβαλε ο άνθρωπος στο δάσος, αγνοώντας τις συνέπειες. Εδώ ανοίγουμε μία παρένθεση για να ξεκαθαρίσουμε κάτι σημαντικό για τον νέο κορωνοϊό. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τα οικόσιτα ζώα δεν μεταδίδουν το νέο κορωνοϊό COVID-19 ούτε μπορούν να προσβληθούν από τον ιό αν έρθουν σε επαφή με άνθρωπο που φέρει τον ιό. Για αυτό ας μην πέσουμε στην παγίδα του πανικού και ας συνεχίσουμε να προστατεύουμε με τον καλύτερο τρόπο τα κατοικίδιά μας.
Η σύγχρονη πραγματικότητα αναγκάζει τους επιστήμονες να ξεκινήσουν αγώνα δρόμου για να προλάβουν οποιαδήποτε επιδημία. Εργάζονται με πυρετώδεις ρυθμούς διάφορες ομάδες επίβλεψης της κατάστασης, εθνικές και διεθνείς. Το φάσμα της «ισπανικής γρίπης» του 1918 επικρέμαται στα κεφάλια τους σαν δαμόκλειος σπάθη— η γρίπη προκάλεσε τον θάνατο περισσότερων ανθρώπων από τον Α’ και Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι αυτό σε μια εποχή που δεν υπήρχε τόση κινητικότητα των πληθυσμών. Η κατάσταση περιπλέκεται ακόμα περισσότερο σήμερα λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής και της παγκοσμιοποίησης: τώρα οι άνθρωποι ταξιδεύουν περισσότερο και υπάρχει σοβαρό πρόβλημα επίσης με το λαθρεμπόριο άγριων ζώων. Η επιστημονική κοινότητα κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, έχοντας υπόψη και το γεγονός ότι οι καινοφανείς ασθένειες τετραπλασιάστηκαν τα τελευταία πενήντα χρόνια, εξαιτίας της αυξανόμενης εισβολής των ανθρώπων στα ενδιαιτήματα των άγριων ζώων.
Η λύση φαίνεται να είναι απλή: ο άνθρωπος πρέπει να αρχίσει να σέβεται τη φύση, ως μέρος του οικοσυστήματος. Ευτυχώς, οι επιστήμονες παρακολουθούν την κατάσταση και ενημερώνουν για τις περιβαλλοντικές συνέπειες διάφορων ενεργειών. Ωστόσο, πρέπει και εμείς να ακούμε. Αυτό είναι το ανησυχητικό, το ότι οι περιβαλλοντικές μελέτες μένουν στα συρτάρια ή γίνονται απλά και μόνο για να γίνονται. Εξού και δημιουργούνται προβλήματα. Ενδεικτικά αναφέρεται ως παράδειγμα η αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου, μετά τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές. Περιβαλλοντικές οργανώσεις καταγγέλλουν ότι η αποψίλωση έγινε, εν μέρει, για να φιλοξενηθούν σε εκείνα τα εδάφη φάρμες ζώων. Αν ισχύει αυτό τότε φαίνεται ότι δεν υπάρχει συναίσθηση της κατάστασης. Είναι ήδη γνωστό ότι παλαιότερα η αποψίλωση του τροπικού δάσους κατά 4% προκάλεσε αύξηση των περιστατικών της μαλάριας κατά 50% στη Βραζιλία.
Η λύση είναι στο χέρι μας. Αν και ίσως αισθανόμαστε ανήμποροι αυτές τις στιγμές, μιας και ασθένειες όπως αυτές δεν έχουν μέχρι στιγμής θεραπεία πρέπει να σκεφτόμαστε ότι μπορούμε να ανατρέψουμε την πιθανότητα εκδήλωσης μιας άλλης πανδημίας στο μέλλον. Δεν νομίζω να αναμέναμε ότι θα βρισκόμασταν ποτέ στη ζωή μας αντιμέτωποι με μια τέτοια κατάσταση. Έχουν παγώσει τα πάντα. Ζούμε με τον φόβο που είναι ο χειρότερος σύμβουλος. Φαίνεται ότι ίσως η φύση να προσπαθεί να μας διδάξει ένα μάθημα. Πρέπει τώρα να αλλάξουμε άρδην τον τρόπο σκέψης μας και στη συνέχεια ολόκληρο τον τρόπο ζωής μας για να μπορέσουμε να διαφυλάξουμε το οικοσύστημα και κατ’ επέκταση το είδος μας. Διότι ο πλανήτης Γη θα επιβιώσει ύστερα από μια περιβαλλοντική καταστροφή. Αυτοί που δεν θα επιβιώσουν είναι οι άνθρωποι.
Χωρίς να θέλω να κινδυνολογώ, τονίζω ότι αυτή η νέα κατάσταση θα πρέπει να μας αφυπνίσει. Γνωρίζω ότι θα το ξεπεράσουμε, μαζί, συλλογικά, με αλληλεγγύη και ανθρωπιά. Αλλά γνωρίζω ακόμα ότι αυτό δεν είναι αρκετό. Πρέπει να εργαστούμε σκληρά προς την αειφορία και την προστασία του περιβάλλοντος για να μην επαναληφθεί μια τέτοια πανδημία.
Ο Ανδρέας Παπαχαραλάμπους είναι Δήμαρχος Στροβόλου
