Από γεωγραφική άποψη, τα εστιακά κέντρα της καινοτομίας βρίσκονται σχεδόν πάντα στις πόλεις. Οι πόλεις είναι θερμοκοιτίδες ανάπτυξης επειδή παράγουν θετικές εξωτερικές ή δευτερογενείς επιδράσεις. Επιτρέπουν την ταχύτατη και αποδοτική κυκλοφορία ιδεών και κεφαλαίου. Ο συντονισμός του ταλέντου γίνεται πιο αποτελεσματικά, ενώ οι αγορές εξειδικεύονται περισσότερο. Μια σημαντική πτυχή της άνθησης των μεγάλων πόλεων είναι οι υποδομές, σε συνδυασμό με προγράμματα ανάλυσης δεδομένων που επιτρέπουν στον κόσμο να χρησιμοποιεί τις υποδομές αυτές πιο αποδοτικά. Ο δημότης θέλει να ξέρει ακριβώς πότε θα έρθει το λεωφορείο, να μπορεί να εξυπηρετηθεί online αντί να στέκεται στην ουρά σε μια δημόσια υπηρεσία και να μπορεί να διοχετεύει σε πραγματικό χρόνο σχόλια και παρατηρήσεις για το πώς παρέχονται οι δημοτικές υπηρεσίες και πότε.
Η ύπαιθρος χρειάζεται ένα νέο μοντέλο αποκεντρωμένων πολιτικών ανάπτυξης και απασχόλησης για τη δημιουργία «έξυπνων» αγροτικών περιοχών οι οποίες θα βασίζονται στην αποτελεσματική αξιοποίηση των τοπικών παραγωγικών πόρων, την στοχευμένη ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνικών φορέων και τον εκσυγχρονισμό του τοπικού παραγωγικού ιστού με απότοκο την δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας και την ενίσχυση της αειφορίας.
Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής, έχει εξελιχθεί η έννοια των περιφερειών ή περιοχών καινοτομίας «Innovation Districts» οι οποίες συνδυάζουν / συνθέτουν όλες τις πτυχές του οικοσυστήματος καινοτομίας:
1. Τις εταιρείες, τους θεσμούς, τους οργανισμούς και τα διάφορα κίνητρα και μοχλούς «innovation drivers» που δίνουν ώθηση στην καινοτομία.
2. Τις κατάλληλες υποδομές και διευκολύνσεις που προωθούν την ενοποίηση του χώρου και τη συνδεσιμότητα.
3. Την ενδυνάμωση των σχέσεων και τη στενή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων μερών – δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας. Το οικοσύστημα καινοτομίας αποτελεί μια συνεργιστική σχέση μεταξύ των ανθρώπων, των εταιρειών και του γεωγραφικού χώρου που ενθαρρύνει την ανάπτυξη ιδεών και επιταχύνει την εμπορευματοποίηση των καινοτομιών.
Στην Κύπρο, η συγχώνευση όμορων Δήμων ή/και Κοινοτήτων και η δημιουργία Συμπλεγμάτων με αυξημένη διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια και επιστημονική και τεχνική επάρκεια, θα δώσει τη δυνατότητα στις Τοπικές Αρχές να: α) Επιτύχουν οικονομίες κλίμακας, αποτελεσματικότερη διαχείριση των υποδομών, καλύτερες υπηρεσιακές δομές και νέες κοινωνικές υπηρεσίες και β) κτίσουν τις απαραίτητες συνεργασίες και συνεταιρισμούς για να υλοποιήσουν έργα υπερτοπικής σημασίας και να αξιοποιήσουν τις αναπτυξιακές ευκαιρίες που υπάρχουν. Η κρίσιμη μάζα και οι συνέργειες που επιτυγχάνονται επιτρέπουν την ύπαρξη των απαραίτητων δομών και του ειδικού προσωπικού που θα αναλάβει τα ευρωπαϊκά προγράμματα και θα διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά την καινοτομία.
Ειδικότερα, οι συγχωνεύσεις γειτονικών Δήμων ή/και τα Συμπλέγματα Δήμων και Κοινοτήτων:
1. Μειώνουν τον κατακερματισμό στην έρευνα και την καινοτομία. Φέρνουν μαζί όλα τα συστατικά και όλους τους εταίρους της καινοτομίας: πόρους, μέσα, δεξιότητες, ταλέντα, δράσεις, δίκτυα, δημόσιους οργανισμούς, ιδιωτικές επιχειρήσεις, προμηθευτές, επενδυτές, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εθελοντικές οργανώσεις. Η συστημική αυτή προσέγγιση ευνοεί τη δημιουργία νέων εταιρικών σχέσεων και γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στην εκπαίδευση και την αγορά εργασίας.
2. Παρέχουν ιδιαίτερα κατάλληλη κλίμακα για πειραματισμό και πιλοτική εφαρμογή, καθιστώντας δυνατό τον εντοπισμό νέων πρακτικών και ελπιδοφόρων πρωτοβουλιών, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε μεγαλύτερη κλίμακα ή σε άλλα πλαίσια. Η μεγαλύτερη κλίμακα επιτυγχάνεται γύρω από τη γεωγραφία, τις δυνατότητες, τις ικανότητες και το μέγεθος του πληθυσμού των Τοπικών Αρχών.
3. Προωθούν την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των Δήμων και Κοινοτήτων, μέσα από την ενίσχυση των συμμετοχικών διαδικασιών στον προγραμματισμό και την αναπτυξιακή διαδικασία και τη διάχυση των καλών πρακτικών και των καινοτομικών αποτελεσμάτων.
4. Αυξάνουν την επιρροή των Τοπικών Αρχών στο ευρύτερο πολιτικό σύστημα.
Τα Συμπλέγματα Δήμων και Κοινοτήτων: α) Λειτουργούν ως ενιαίες «περιοχές συνανάπτυξης» με κύριο άξονα την ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιφέρειας και β) προσφέρουν οικονομίες κλίμακας χωρίς να θυσιάζεται η ευελιξία. Για παράδειγμα, οι Δήμοι της Μείζονος Λευκωσίας θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια ενιαία «περιοχή συνανάπτυξης» με βασικούς πυλώνες τον Πολιτισμό και την Οικονομία της Γνώσης.
Η συμπλεγματοποίηση αναφέρεται και σε νέους τρόπους τοπικής αυτοδιαχείρισης και συνεργασίας, με κύρια χαρακτηριστικά την ενθάρρυνση των τοπικών συντελεστών να επιλύουν κοινά προβλήματα ή να θέτουν κοινούς στόχους. Η κοινωνική καινοτομία είναι ένα σημαντικό νέο πεδίο που πρέπει να τροφοδοτηθεί. Πρόκειται για την αξιοποίηση της ευρηματικότητας που έχουν φιλανθρωπικές οργανώσεις, ενώσεις και κοινωνικοί επιχειρηματίες για να βρίσκουν νέους τρόπους κάλυψης εκείνων των κοινωνικών αναγκών που δεν ικανοποιούνται από την αγορά ή από τον δημόσιο τομέα.
Η μεγαλύτερη ευκαιρία για τις μεταρρυθμίσεις είναι ότι το μέγεθος –η κρίσιμη μάζα– μετράει, μεγαλύτεροι Δήμοι είναι ισχυρότεροι προγραμματικά αλλά και ικανότεροι να εκφράσουν μια σύνθετη πραγματικότητα, διευρύνοντας τα θεματικά όρια των αρμοδιοτήτων τους. Οι μεγάλοι και ισχυροί Δήμοι και οι διαδημοτικές και διακοινοτικές συνεργασίες ενισχύουν την απασχολησιμότητα και τη δυνατότητα καινοτομίας και επιταχύνουν την έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.
Οι πόλεις συνιστούν ένα αναδυόμενο αυτοοργανούμενο σύστημα το οποίο προκύπτει από την αλληλεπίδραση και την επικοινωνία ατόμων που ανταλλάσσουν ενέργεια, πόρους και πληροφορίες. Όσο μεγαλύτερο μέγεθος είναι η πόλη τόσο εντονότερη είναι η κοινωνική δραστηριότητα, τόσο περισσότερες ευκαιρίες υπάρχουν, τόσο μεγαλύτερη ποικιλομορφία επικρατεί, τόσο ευκολότερη γίνεται η πρόσβαση σε συναυλίες, εκθέσεις, συνέδρια, μουσεία και εκπαιδευτικά ιδρύματα και τόσο μεγαλύτερη είναι η αίσθηση της συμμετοχής και της συν-δημιουργίας. Η αύξηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων ενισχύει τη δημιουργικότητα, την καινοτομία και τις ευκαιρίες, με όφελος την αύξηση των οικονομιών κλίμακας όσον αφορά τις υποδομές. Εκτός από τα ατομικά οφέλη που πηγάζουν από το αυξημένο μέγεθος των πόλεων, υπάρχουν τεράστια συλλογικά οφέλη που προκύπτουν από τις συστηματικές οικονομίες κλίμακας.
Ο Geoffrey West του Ινστιτούτου της Σάντα Φε, στο βιβλίο του ΚΛΙΜΑΚΑ – Οι καθολικοί νόμοι της μεγέθυνσης, της καινοτομίας, της αειφορίας και του βηματισμού της ζωής, σε οργανισμούς, πόλεις, οικονομίες και εταιρείες αναφέρει ότι ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό όλων των πόλεων είναι ότι η κοινωνική δραστηριότητα και η οικονομική παραγωγικότητα διευρύνονται συστηματικά καθώς αυξάνεται το μέγεθος του πληθυσμού. Αυτό το δώρο συστηματικής «προστιθέμενης αξίας» λόγω αύξησης του μεγέθους ονομάζεται αύξουσα απόδοση κλίμακας ή υπεργραμμική κλιμάκωση. Η κλιμάκωση συνεπάγεται ότι, αν μια πόλη έχει διπλάσιο μέγεθος από μια άλλη στην ίδια χώρα, τότε ο πλούτος, ο αριθμός ευρεσιτεχνιών και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα αυξάνονται όλα στο ίδιο κατά προσέγγιση βαθμό –κατά περίπου 15% πέραν του απλού διπλασιασμού– με παρόμοια εξοικονόμηση σε όλες τις υποδομές της. Όσο μεγαλύτερη είναι η πόλη, τόσο περισσότερο καινοτόμο «κοινωνικό κεφάλαιο» δημιουργείται, οπότε τόσο περισσότερα κατέχει, παράγει και καταναλώνει ο μέσος πολίτης, είτε πρόκειται για αγαθά, για πόρους ή για ιδέες. Στον ίδιο βαθμό του 15%, όσο μεγαλύτερη είναι η πόλη τόσο περισσότερο το άτομο κερδίζει, δημιουργεί, καινοτομεί και αλληλεπιδρά. Και όλα αυτά, με κόστος που απαιτεί λιγότερες υποδομές και ενέργεια κατά κεφαλήν. Εδώ έγκειται η μεγαλοφυΐα της πόλης.
Στο σημερινό, μη γραμμικό καινοτομικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, μεταβλητότητα, αβεβαιότητα, έντονο ανταγωνισμό και ασυνήθιστα υψηλά ρίσκα, το νέο, δυναμικό Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει μπορεί να βοηθήσει τους Οργανισμούς –ιδιαίτερα τις Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης– να τιθασεύσουν αυτό που ο Nassim Taleb ονομάζει «antifragility» ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να αποφύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους). Το σύγχρονο αυτό αναπτυξιακό εργαλείο μπορεί να: α) Ενισχύσει και επιταχύνει την επιχειρούμενη Μεταρρύθμιση της ΤΑ στην Κύπρο και β) εφαρμοστεί σε όλους τους τομείς και σε όλα τα μεγέθη και κλίμακες.
Ο Νίκος Γ. Σύκας είναι Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
