Στην Ολομέλεια της Βουλής οδηγείται μέσα στις λίγες επόμενες εβδομάδες το νομοσχέδιο για τη Μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. H ανάγκη ψήφισης της νομοθεσίας για την Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι επείγουσα όσο ποτέ ούτως ώστε να μην τεθεί σε κίνδυνο η δυνατότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας να αντλήσει συγκεκριμένη χορηγία από την ΕΕ ύψους 980 εκ. ευρώ. Στο πλαίσιο της σύστασης του Ταμείου Ανάκαμψης για τη χρηματοδότηση των κρατών μελών της ΕΕ, με ένα συνολικό κονδύλι 750 δις ευρώ, το οποίο θα επιμεριστεί μεταξύ των κρατών μελών για να στηριχθούν οι οικονομίες που έχουν πληγεί από την πανδημία, η χώρα μας θα πρέπει να υλοποιήσει κάποιες προϋποθέσεις.
Μια από τις προϋποθέσεις είναι ότι θα πρέπει να υποβάλουμε ένα κοστολογημένο σχέδιο για μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις με ορίζοντα υλοποίησης το 2026. Σύμφωνα με τον σχετικό κανονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις συμπεριλαμβάνεται και η μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, για την οποία υπάρχει υπόμνηση ότι αποτελεί διαχρονική σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τα τελευταία τουλάχιστον πέντε χρόνια, και βεβαίως το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχει υλοποιηθεί.
Η κρίση της πανδημίας έχει καταδείξει ότι οι Οικισμοί –Δήμοι και Κοινότητες– σε 220 χώρες αδυνατούν να αντιμετωπίσουν την τεράστια αβεβαιότητα, την πολυπλοκότητα, τη μεταβλητότητα, τις ασυμμετρίες και τις πολύμορφες προκλήσεις που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη εποχή εφαρμόζοντας γραμμικά μοντέλα και παραδοσιακά στατικά εργαλεία. Η έμφαση στην αποδοτικότητα και τις σταδιακές βελτιωτικές αλλαγές (incrementalism) χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ασυμμετρία, η περιπλοκότητα και η αλληλεξάρτηση, εμπεριέχει εκρηκτικά ρίσκα και δυνητικά καταστροφικές συνέπειες σε βάθος χρόνου. Χρειάζονται ασύμμετρες στρατηγικές καινοτομίας, ολιστικές, πολυπαραμετρικές προσεγγίσεις και δυναμικά εργαλεία.
Το νέο Μοντέλο Καινοτομίας που έχω αναπτύξει μπορεί να βοηθήσει τους Οικισμούς να τροποποιήσουν την έκθεσή τους (modify their exposure) ανάλογα ώστε να αξιοποιήσουν τις θετικές ασυμμετρίες (ευκαιρίες) και να αποφύγουν τις αρνητικές ασυμμετρίες (κινδύνους). Απ’ τη μια η αύξηση της έκθεσης (increase the exposure) σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και η αξιοποίηση των ευκαιριών μπορεί να επιφέρει εκθετικά πολλαπλασιαστικά οφέλη και πλεονεκτήματα. Απ’ την άλλη η μείωση της έκθεσης (decrease of exposure) σε αρνητικές ασυμμετρίες μπορεί να ελαχιστοποιήσει / εξαλείψει το ρίσκο της καταστροφής.
Η διττή αυτή στρατηγική με την ονομασία Antifragility (αντι-ευθραυστότητα) εφευρέθηκε από τον καθηγητή Nassim Taleb. Η ιδιότητα αυτή είναι πέρα από την ανθεκτικότητα ‘resilience’ ή την ευρωστία ‘robustness’. Αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν απλώς αντέχει σε ένα σοκ αλλά βελτιώνεται πραγματικά εξαιτίας αυτού. Το ανθεκτικό αντιστέκεται στα σοκ και παραμένει το ίδιο. Το αντιθραυστικό γίνεται καλύτερο. Η αντι-εύθραυστη οργάνωση αναπτύσσεται από μεταβλητότητα και διαταραχή.
Ο γραμμικός τρόπος σκέψης δεν μπορεί να διακρίνει ότι τα πιθανά οφέλη που μπορούν να επιφέρουν οι θετικές ασυμμετρίες (convexity bias) είναι περισσότερα από τη ζημιά. Ο παράγοντας χρόνος, η μεταβλητότητα, η αταξία, η τυχαιότητα και η αβεβαιότητα αυξάνουν το όφελος –παρά τη ζημιά– που προκύπτει μέσα από την αξιοποίηση των θετικών ασυμμετριών. Το στοιχείο αυτό διαφεύγει του γραμμικού τρόπου σκέψης. Οι άνθρωποι έχουν την τάση να μισούν την αβεβαιότητα – όμως η αβεβαιότητα αποτελεί την πρώτη ύλη της καινοτομίας. Ενόσω οι Οικισμοί αδυνατούν να τιθασεύσουν την ιδιότητα Antifragility, ο καταστροφικός φαύλος κύκλος ‘από κρίση σε κρίση’ θα συνεχιστεί και το επόμενο χτύπημα του μαύρου κύκνου θα θερίσει τα πάντα για ακόμη μια φορά.
Το χτίσιμο ικανοτήτων μέσα από ασυμμετρίες προϋποθέτει ότι οι Οικισμοί μπορούν να κάνουν καλά τρία πράγματα: α) Να ανακαλύψουν τις ασυμμετρίες και να διακρίνουν την προοπτική μεταξύ τους, β) να μετατρέψουν τις ασυμμετρίες σε ικανότητες και να τις ενσωματώσουν στρατηγικά στη διαμόρφωση ενός οργανωσιακού σχεδιασμού ώστε να τις αξιοποιήσουν με ένα βιώσιμο τρόπο και γ) να συνταιριάσει τις δυνατότητες που πηγάζουν από τις ασυμμετρίες με τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται.
Το νέο Υπόδειγμα Καινοτομίας μπορεί να:
1. Μεγιστοποιήσει τον αντίκτυπο –επιστημονικό, κοινωνικό, οικονομικό– της καινοτομίας.
2. Πολλαπλασιάσει την επίδοση/απόδοση των Προϋπολογισμών των Αρχών Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
3. Βοηθήσει τους Έξυπνους Οικισμούς να καινοτομήσουν σε πραγματικό χρόνο ή σε σχεδόν πραγματικό χρόνο μέσα από την αξιοποίηση των τεχνολογιών ψηφιακού μετασχηματισμού: μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπηρεσίες κινητής τεχνολογίας, τεχνολογίες cloud, ανάλυση δεδομένων, διαδίκτυο των πραγμάτων, ρομποτική και αυτοματοποίηση, τρισδιάστατη εκτύπωση, τεχνητή νοημοσύνη και κυβερνοασφάλεια.
Η πρωτοποριακή αυτή μέθοδος:
α) Αποτελεί το μόνο εργαλείο –σε παγκόσμιο επίπεδο– που ενσωματώνει την ιδιότητα Antifragility στη διαδικασία της καινοτομίας.
β) Παρουσιάζεται αναλυτικά σε ένα πρακτικό Οδηγό 250 σελίδων στον οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνεται ένα Πρότυπο Εργαστήρι για ενίσχυση της διεπιστημονικής δημιουργικότητας και της ικανότητας καινοτομίας των Στελεχών των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Τα τελευταία χρόνια, σε πολλές πόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής, έχει εξελιχθεί η έννοια των Περιφερειών ή Περιοχών Καινοτομίας ‘Innovation Districts’ οι οποίες συνδυάζουν/συνθέτουν όλες τις πτυχές του οικοσυστήματος καινοτομίας:
1. Τις εταιρείες, τους θεσμούς, τους οργανισμούς και τα διάφορα κίνητρα και μοχλούς που δίνουν ώθηση στην καινοτομία.
2. Τις κατάλληλες υποδομές και διευκολύνσεις που προωθούν την ενοποίηση του χώρου και τη συνδεσιμότητα.
3. Την ενδυνάμωση των σχέσεων και τη στενή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων μερών – δημιουργία κουλτούρας καινοτομίας. Το οικοσύστημα καινοτομίας αποτελεί μια συνεργιστική σχέση μεταξύ των ανθρώπων, των εταιρειών και του γεωγραφικού χώρου που ενθαρρύνει την ανάπτυξη ιδεών και επιταχύνει την εμπορευματοποίηση των καινοτομιών.
Οι Περιφέρεις Καινοτομίας μπορούν να:
1. Μειώσουν τον κατακερματισμό στην έρευνα και την καινοτομία. Φέρνουν μαζί όλα τα συστατικά και όλους τους εταίρους της καινοτομίας: πόρους, μέσα, δεξιότητες, ταλέντα, δράσεις, δίκτυα, δημόσιους οργανισμούς, ιδιωτικές επιχειρήσεις, προμηθευτές, επενδυτές, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εθελοντικές οργανώσεις.
2. Παρέχουν ιδιαίτερα κατάλληλη κλίμακα για πειραματισμό και πιλοτική εφαρμογή, καθιστώντας δυνατό τον εντοπισμό νέων πρακτικών και ελπιδοφόρων πρωτοβουλιών, που θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε μεγαλύτερη κλίμακα ή σε άλλα πλαίσια. Η μεγαλύτερη κλίμακα επιτυγχάνεται γύρω από τη γεωγραφία, τις δυνατότητες, τις ικανότητες και το μέγεθος του πληθυσμού.
3. Προωθήσουν την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των Δήμων και Κοινοτήτων, μέσα από την ενίσχυση των συμμετοχικών διαδικασιών στον προγραμματισμό και την αναπτυξιακή διαδικασία και τη διάχυση των καλών πρακτικών και των καινοτομικών αποτελεσμάτων.
4. Λειτουργήσουν ως ενιαίες ‘περιοχές συνανάπτυξης’ με κύριο άξονα την ανάδειξη και αξιοποίηση των ειδικών χαρακτηριστικών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων κάθε περιοχής, προσφέροντας οικονομίες κλίμακας χωρίς να θυσιάζεται η ευελιξία.
5. Ενισχύσουν την κοινωνική επιχειρηματικότητα και την κοινωνική καινοτομία.
6. Ενθαρρύνουν την ανάπτυξη τοπικών καινοτομιών με διεθνή απήχηση.
Ένα γραμμικό, στατικό Αυτοδιοικητικό Μοντέλο που αδυνατεί να αντιμετωπίσει τους ασύμμετρους κινδύνους της νέας εποχής πολύ σύντομα θα καταρρεύσει, ανεξάρτητα από τον αριθμό των Δήμων. Ο υπερβολικός συγκεντρωτισμός αυξάνει την ευθραυστότητα. Ορισμένοι γειτονικοί Δήμοι –με διαφορετικά όμως χαρακτηριστικά, προτεραιότητες και πλουτοπαραγωγικούς πόρους– μπορεί να είναι καλύτερα να μην συγχωνευθούν αλλά να ανήκουν στην ίδια Περιφέρεια Καινοτομίας, ενισχύοντας έτσι τη συνολική ανθεκτικότητα (Antifragility) των Οικισμών.
Συμπερασματικά: Η βιωσιμότητα του νέου Αυτοδιοικητικού Μοντέλου δεν θα κριθεί από το αν θα έχουμε 17 ή 20 Δήμους αλλά από την ενσωμάτωση της ιδιότητας Antifragility στην αρχιτεκτονική των νέων οντοτήτων. Ένας antifragile Οικισμός είναι μια ζωντανή, οργανική οντότητα η οποία με το χρόνο μεταμορφώνεται, προσαρμόζεται και γίνεται καλύτερη. Μια οντότητα που μπορεί να προσαρμόσει την έκθεσή της ανάλογα ώστε απ’ τη μια να είναι ανοικτή σε ευνοϊκές ασυμμετρίες και απ’ την άλλη να προστατεύσει τον εαυτό της απέναντι σε δυσμενείς ασυμμετρίες.
Ο Νίκος Γ. Σύκας είναι Σύμβουλος Στρατηγικής, Επικοινωνίας και Καινοτομίας
