Η ψυχική υγεία, όπως και η σωματική υγεία, μπορούν να αλλάξουν με την πάροδο του χρόνου ανάλογα με τις εντάσεις της ζωής, τις αντοχές κάθε ατόμου και την ανθεκτικότητα του χαρακτήρα του. Διάφοροι ατομικοί, κοινωνικοί και δομικοί παράγοντες μπορούν επίσης να συντείνουν στην προστασία ή ένταση της ψυχικής υγείας, όπως οι συναισθηματικές δεξιότητες και η χρήση ουσιών.
Η συνεχής έκθεση σε δύσκολες κοινωνικές, οικονομικές, γεωπολιτικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως η πανδημία, το αυξανόμενο κόστος διαβίωσης, ο πληθωρισμός και οι πόλεμοι αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο επιδείνωσης της ψυχικής υγείας.
Ένα στα έξι άτομα στην Ε.Ε., δηλαδή 85 εκατομμύρια Ευρωπαίοι, υπέφερε από προβλήματα ψυχικής υγείας πριν από την πανδημία του κoρωνοϊού και ένας στους τέσσερις εργαζόμενους αγχωνόταν λόγω της εργασίας του. Το κόστος της μη ανάληψης δράσης για την αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας στην Ε.Ε. ανέρχεται ετησίως σε 600 δισ. ευρώ. Το 2023 σχεδόν οι μισοί Ευρωπαίοι υπέφεραν από συναισθηματικά ή ψυχοκοινωνικά προβλήματα, όπως κατάθλιψη ή άγχος, ενώ η αυτοκτονία αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου των νέων ηλικίας 15-19 ετών.
Τα πιο πάνω στοιχεία που κατατέθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών (ΕΕτΠ) αποτελούν ανησυχητικό φαινόμενο, αναγκάζοντας τον ίδιο τον αντιπρόεδρο της ΕΕτΠ κ. Μαργαρίτη Σχοινά να χαρακτηρίσει την ψυχική υγεία «σιωπηρή επιδημία». Αναγνωρίζοντας αυτό το σοβαρό πρόβλημα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα διαθέσει 1,23 δισ. ευρώ για αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία στην ΕΕ.
Η εξαγγελία είκοσι πρωτοβουλιών, όπως η ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας σε όλες τις πολιτικές, η πρόληψη και έγκαιρη παρέμβαση για αντιμετώπιση προβληματικής ψυχικής υγείας, η ενίσχυση της ψυχικής υγείας των παιδιών και των νέων και των συστημάτων ψυχικής υγείας και η εξάλειψη του στιγματισμού είναι μόνο η αρχή. Εννιά εκατομμύρια παιδιά ηλικίας 10-19 ετών ζουν με προβλήματα ψυχικής υγείας, τα οποία, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη παραβατικής και αντικοινωνικής συμπεριφοράς.
Οι οικονομικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες ξεκάθαρα επηρεάζουν την ψυχική υγεία των ανθρώπων κάθε ηλικίας, όπως η ρύπανση, ο θόρυβος, τα ακραία καιρικά φαινόμενα ως απότοκο της κλιματικής αλλαγής και γι’ αυτό τον λόγο τα κράτη μέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να εφαρμόσουν μια ειδική στρατηγική για αντιμετώπισή τους. Η υγεία των ανθρώπων επηρεάζεται από τις εμπειρίες, τις δυσκολίες και το περιβάλλον στο οποίο ζουν. Όσον αφορά τα παιδιά, η υγιής παιδική ανάπτυξη συμβάλλει στην πρόληψη προβληματικής ψυχικής υγείας και αποφυγή του κινδύνου φτώχιας ή κοινωνικού αποκλεισμού, τον οποίο αντιμετωπίζει το 25% των παιδιών ηλικίας κάτω των 18 ετών στην Ε.Ε.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει εξαγγείλει την εκστρατεία με τίτλο «Every move counts» («Κάθε κίνηση μετρά»), θέλοντας να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο, ώστε να εντάξει τη σωματική άσκηση στην καθημερινότητά του, με στόχο τη μείωση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης. Οι γυναίκες, λόγω του κοινωνικού τους ρόλου, έχουν διπλάσιες πιθανότητες να βιώσουν κατάθλιψη. Το ένα τρίτο των γυναικών στην Ευρώπη, στη βάση στοιχείων της ΕΕτΠ, έχει υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία τουλάχιστον μια φορά ως ενήλικες και το 20% των νέων γυναικών έχουν υποστεί σεξουαλική παρενόχληση στο διαδίκτυο.
Αυτές οι απαράδεκτες πράξεις αφήνουν έντονα ψυχικά τραύματα στις γυναίκες θύματα και απαιτείται αποτελεσματική δράση, τιμωρία και δίωξη των δραστών προς παραδειγματισμό και αποφυγή πράξεων μίμησής τους. Θα πρέπει επίσης να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην πρόληψη της βίας και στην ομαλή επανένταξη των θυμάτων βίας στην κοινωνία. Παρόμοια προβλήματα ψυχικής υγείας αντιμετωπίζουν και οι μετανάστες/πρόσφυγες, τα άτομα της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+, άστεγοι, αλλά και άτομα της τρίτης ηλικίας.
Οι τοπικές αρχές αλλά και τα κράτη – μέλη της Ε.Ε. θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειες τους για βελτίωση της ποιότητας του αέρα, για χωροταξικό σχεδιασμό και για τη δημιουργία φιλικού προς την άθληση και τη σωματική υγεία χώρων που συμβάλλουν στη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Η πρόταση της ΕΕτΠ για ανακήρυξη ενός «Ευρωπαϊκού έτους ψυχικής υγείας» μπορεί να αποτελέσει μόνο την αρχή ενός ευρωπαϊκού σχεδίου ψυχικής υγείας.